Z jednej tony nasion rzepaku można uzyskać ok. 600–700 kg pasz rzepakowych. Aktualna produkcja poekstrakcyjnej śruty rzepakowej oraz makuchu przerasta możliwości wchłonięcia ich w całości przez przemysł paszowy oraz produkcję zwierzęcą. Wciąż jeszcze wielu rolników pozostaje nieufnych wobec tych surowców, pomimo że obecnie wykorzystuje się wyłącznie odmiany dwuzerowe („00”). Mają one znacznie obniżoną zawartość składników antyodżywczych. Eliminują jedynie pasze rzepakowe z mieszanek dla najmłodszych prosiąt, ponieważ zakłócają metabolizm i obniżają wzrost zwierząt. Pomimo tego pasze rzepakowe są najważniejszym po śrucie sojowej źródłem białka dla świń. Makuch rzepakowy w przeciwieństwie do śruty sojowej można stosować w ekologicznym chowie trzody chlewnej, bowiem w jego produkcji nie używa się substancji i związków chemicznych.
Porównanie z soją
Zawartość białka jest najwyższa w śrucie sojowej i jest to białko najbogatsze w lizynę. Z drugiej strony białko śruty rzepakowej jest bogatsze w aminokwasy siarkowe (metionina i treonina), a udział tryptofanu w obu śrutach jest podobny. Poekstrakcyjna śruta rzepakowa ustępuje nieco śrucie sojowej pod względem ilości energii metabolicznej. Znacząco wyższa zawartość włókna surowego w paszach rzepakowych w porównaniu ze śrutą sojową obniża jednak strawność aminokwasów. Jelitowa strawność białka pasz rzepakowych w żywieniu rosnących świń wynosi ok. 72–76%. Strawność białka śruty sojowej natomiast to 87–89%.
Śruta rzepakowa poddawana jest procesom technologicznym, zawiera jednak różne ilości czynników o charakterze antyodżywczym ograniczające jej wykorzystanie. Uprawiane obecnie w Polsce odmiany rzepaku tzw. dwuzerowe, charakteryzują się co prawda małą zawartością glukozynolanów (do 20–30 mmoli/g) oraz niskim udziałem kwasu erukowego (do 2%), jednak nie są polecane w diecie dla prosiąt i zwierząt hodowlanych. Kwas erukowy jest odpowiedzialny za gorsze przyrosty zwierząt oraz mniejsze przyswajanie paszy. Odmiany rzepaku rejestrowane w Polsce mają mimo wszystko niższą zawartość glukozynolanów niż rejestrowane w innych krajach. Produkty rzepakowe zawierają wysoki procent włókna surowego, które również staje się przyczyną mniejszego wykorzystania ich w żywieniu świń. W śrucie jest go 11–14%, a w makuchu rzepakowym 9–12%.
Wysoka zawartość włókna to efekt dużej powierzchni nasion w stosunku do masy ich wnętrza po wytłoczeniu i ekstrakcji oleju. Ze względu na wysoką zawartość włókna w paszach rzepakowych należy unikać łączenia ich z surowcami zawierającymi również dużo tego składnika, a mianowicie otrębami oraz śrutą słonecznikową. Stosowanie pasz rzepakowych w mieszankach wymaga dodatku enzymu fitazy ze względu na występowanie fosforu w formie fitynowej.
Technologia i skład
Poekstrakcyjna śruta rzepakowa powstaje najpierw z wstępnego tłoczenia podgrzanych nasion, a następnie ekstrakcji tłuszczu rozpuszczalnikami organicznymi. Makuch natomiast podczas tłoczenia oleju z podgrzanych nasion rzepaku. Śruta zawiera więcej białka ogólnego (35–37%) oraz mniej tłuszczu surowego (do 4%), gdyż ekstrakcja jest procesem najbardziej wydajnym, jeśli chodzi o pozyskiwanie tłuszczu z nasion.
Makuch rzepakowy charakteryzuje się mniejszym poziomem białka (do 35%), natomiast ma wyższą wartość energetyczną z racji większej zawartości tłuszczu surowego (10–16%). Zawartość energii metabolicznej w makuchu jest wyższa niż w śrucie, natomiast niższa jest zawartość białka. Poziom energii metabolicznej w makuchu dla świń może wynosić od 14 do 17 MJ/kg, a w śrucie 11–12 MJ/kg.
Produkty rzepakowe są ważnym źródłem kwasów tłuszczowych. Tłuszcz rzepakowy zawiera ok. 5,7% kwasów nasyconych. Reszta to nienasycone, w tym wielonienasycone, do których należą głównie niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). Stanowią je: kwas oleinowy – 53%, kwas linolowy – 20% oraz kwas linolenowy – 9%.
Jednym z problemów przy stosowaniu pasz rzepakowych, zwłaszcza makuchu, jest duże zróżnicowanie zawartości składników pokarmowych w różnych partiach surowca. Dlatego bardzo ważne przed układaniem dawek pokarmowych dla zwierząt jest wykonanie analiz chemicznych.
Zalecenia w dawkach
Biorąc pod uwagę obecność substancji antyodżywczych pogarszających smakowitość oraz strawność poekstrakcyjnej śruty rzepakowej, nie należy stosować jej jako jedynego źródła białka dla zwierząt młodych. Jedynie w drugiej fazie tuczu i w żywieniu loch niskoprośnych można stosować pasze rzepakowe jako główne źródło białka, pomijając śrutę sojową. Jeśli chodzi o zawartość oraz dostępność składników pokarmowych, to 1 kg śruty rzepakowej jest równoważny 0,6–0,7 kg śruty sojowej.
W pierwszej fazie tuczu śruta rzepakowa może zastąpić do 75% śruty sojowej, a w drugiej całkowicie. W paszy typu grower poziom pasz rzepakowych może wynosić do 15% mieszanki jako uzupełnienie poekstrakcyjnej śruty sojowej. Dla starszych tuczników – w okresie żywienia mieszanką typu finiszer, makuch i poekstrakcyjna śruta rzepakowa mogą stanowić do 20% dawki.
W mieszankach dla loch luźnych i niskoprośnych można podawać do 10% śruty rzepakowej i do 7–8% makuchu rzepakowego. Jak pokazuje praktyka, w tej grupie zwierząt można całkowicie zastąpić śrutę sojową paszami rzepakowymi. W żywieniu loch wysokoprośnych i karmiących można stosować do 5% makuchu rzepakowego. Maciory w tym okresie wymagają żywienia paszami o dużej koncentracji energii i wysokim poziomie tłuszczu. Wpływa to na zwiększenie masy ciała prosiąt, sprzyja wyrównaniu miotu. Prosięta po odsadzeniu mogą otrzymywać śrutę rzepakową i makuch w ilości do 5% dawki. Jednak najlepsze wyniki uzyskiwano przy udziale 3% w paszy. Przed odsadzeniem w żadnym wypadku nie wolno stosować pasz rzepakowych w dawkach dla prosiąt.
Wyższy od zalecanego udział pasz rzepakowych w mieszankach dla świń skutkuje zmniejszeniem dziennych przyrostów masy ciała. Gorsze są też wskaźniki rozrodu i zmniejsza się liczba rodzących się prosiąt oraz masa urodzeniowa i odsadzeniowa miotów. Natomiast stosowanie bezpiecznych poziomów pasz rzepakowych, według większości opinii, nie wpływa ujemnie na wydajność rzeźną świń. Pasz rzepakowych nie należy stosować w żywieniu zwierząt hodowlanych, bo w ich organizmie mogą gromadzić się produkty rozkładu glukozynolanów, a to z kolei może powodować zaburzenia w rozrodzie.
Pasze rzepakowe o wilgotności nieprzekraczającej 5–6% mogą być przechowywane w suchych i przewiewnych magazynach przez kilka miesięcy. Badania Instytutu Zootechniki dotyczące makuchu zawierającego 9–10% tłuszczu i 4–6% wilgotności nie wykazały w nim intensywnych procesów utleniania. Nie zanotowano istotnych zmian składu mikrobiologicznego i chemicznego.
Dominika Stancelewska
