Występowanie tej ostatniej, której sprawcami są grzyby z rodzaju Fusarium: Fusarium culmorum Fusarium avenaceum, Fusarium graminearum, Microdachium nivale, Fusarium nivale, Fusarium spp., skutecznie ogranicza poprawne zmianowanie i agrotechnika. Najważniejszy w ograniczaniu sprawców choroby jest umiarkowany udział zbóż w zasiewach, prawidłowy płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych i niszczenie samosiewów zbóż i chwastów jednoliściennych.
Porażenie i objawy
Sprawcy choroby rozwijają się w szerokim zakresie temperatur od 0 do 20 st. C i sprzyja im wilgotna gleba. Sprzyja, ale nawet przy niedoborze grzyby mogą się rozwijać. Warto zaznaczyć, że obok destrukcyjnego działania mrozów często to fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni razem z innymi chorobami podsuszkowymi jest przyczyną dużych strat w obsadzie roślin po zimie. Porażeniu przez grzyby ulegają korzenie i podstawa źdźbła. Przenoszenie patogenów następuje z materiałem siewnym, ale źródłem infekcji może być również grzybnia żyjąca saprofitycznie w glebie na resztkach roślin.
Pierwsze symptomy choroby widoczne są już jesienią. Pochwy liściowe zmieniają barwę z zielonej na brązową. Początkowo mogą to być brunatne lub brązowe smugi, kreski oraz plamy nieregularnego kształtu. Niekiedy można obserwować zbrązowienie całej podstawy źdźbła i korzeni. Na porażonych częściach roślin pojawiają się oznaki grzyba w postaci białej lub różowej grzybni często na kolankach, a także wewnątrz źdźbeł. Końcowym etapem fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni jest całkowite, przedwczesne zamieranie porażonych pędów i tak zwane bielenie kłosów.
- Duże ubytki w obsadzie pszenicy ozimej po zimie są częściej skutkiem zgorzeli podstawy źdźbła niż silnych mrozów
Ograniczanie w pierwszym zabiegu
Chemiczne ograniczanie sprawców fuzaryjnej zgorzeli źdźbła i korzeni zbóż zalecane jest w fazie od początku strzelania w źdźbło do fazy 1. lub niekiedy 2. kolanka. Zabiegi chemiczne ograniczające chorobę wykonuje się w tym samym terminie jak przy łamliwości podstawy źdźbła (początek strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka). W tym terminie pozycjonowanych jest większość preparatów.
Substancjami czynnymi ograniczającymi fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż są strobiluryny, triazole i benzimidazole. Chemiczne zwalczanie fuzaryjnej zgorzeli, jest utrudnione ze względu na sposób zimowania w postaci grzybni sprawców w glebie lub grubościennych zarodników na resztkach pożniwnych. Ponadto, sprawcy tej choroby mogą infekować zboża w ciągu całego okresu wegetacyjnego wywołując fuzariozę na liściach i ostatecznie na kłosach, kiedy zastosowane fungicydy przestają już działać.
Niestety, owies pomaga chorobie
Stopień porażenia pszenicy ozimej fuzaryjną zgorzelą podstawy źdźbła zależy głównie od warunków pogody, a w mniejszym stopniu od płodozmianu czy też stopnia zachwaszczenia łanu. Takie wnioski wynikają z wieloletnich badań prowadzonych w Zakładzie Produkcyjno-Doświadczalnym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Bałcynach. Przeprowadzone badania wykazały istotny statystycznie wpływ przedplonu na porażenie pszenicy przez gatunki z rodzaju Fusarium.
Najwięcej fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni wystąpiło na pszenicy uprawianej po owsie, a najmniej po rzepaku jarym i rzodkwi oleistej. Dlatego spośród chorób podstawy źdźbła, to właśnie fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni posiada największe znaczenie. Jest to spowodowane prawdopodobnie większą tolerancją sprawców choroby na niesprzyjające warunki pogodowe. Drugim czynnikiem badawczym w Bałcynach był sposób zagospodarowania resztek pożniwnych: przyoranie ścierni, przyoranie ścierni ze słomą oraz przyoranie ścierni ze słomą i dawką azotu. Sposób zagospodarowania resztek pożniwnych nie miał wyraźnego wpływu na stopień porażenia korzeni i podstawy źdźbła pszenicy ozimej.
Kilka słów o zgorzeli
Inne badania w Bałcynach wykazały, że mimo wysiewu takiej samej liczby zaprawionych ziaren na 1 m2 w monokulturze i w prawidłowym — 6-polowym płodozmianie, już po wschodach w monokulturach obsada roślin była mniejsza. Ta dysproporcja pogłębiała się w ciągu sezonu wegetacyjnego. Różnica w obsadzie roślin między monokulturą, a płodozmianem była większa w uprawach zbóż ozimych niż zbóż jarych, a największa była dla pszenicy ozimej i pszenżyta ozimego.
Badania fitopatologiczne prowadzone przez prof. dr. hab. Tomasza Kurowskiego w Katedrze Fitopatologii i Entomologii wykazały, że głównym sprawcą zmniejszenia obsady roślin w monokulturze jest zgorzel podstawy źdźbła powodowana przez G. graminis var. tritici. Prof. dr hab. Tomasz Kurowski w wielu publikacjach zwraca uwagę, że nazwa choroby jest myląca.
Najgroźniejszą formą tej choroby jest zgorzel (czyli zamieranie) korzeni, a nie zgorzel podstawy źdźbła.
Marek Kalinowski
