Jak niedobór potasu wpływa na zboża i rzepak?

W okresie intensywnego przyrostu suchej masy, rośliny w zależności od gatunku mogą akumulować dziennie nawet kilkanaście kg potasu na hektar! Rośliny dobrze odżywione tym składnikiem charakteryzują się większą odpornością na suszę, niskie temperatury oraz na stres. Potas też, jak wynika z badań naukowych, zmniejsza podatność roślin na wyleganie i porażenie przez choroby oraz poprawia pobieranie i wykorzystanie azotu. 

Z rolniczego punktu widzenia, jednym z ważniejszych funkcji potasu jest jego rola w metabolizmie azotowym roślin. Jon potasu jest niezbędny w procesach pobierania, transportu i produkcji białek przez roślinę. Niedostateczne nawożenie roślin potasem, w stosunku do azotu, szczególnie przy niskiej zasobności gleb w potas, skutkuje często małą efektywnością wykorzystania azotu, a w konsekwencji mniejszymi plonami roślin i gorszą jakością.

Pierwsze objawy braku potasu są... niewidoczne

Pierwsze symptomy niedoboru potasu są zazwyczaj niewidoczne gołym okiem. Z tego względu coraz częściej  w celu oceny stanu odżywienia roślin w odniesieniu do jej potrzeb pokarmowych a pośrednio i potrzeb nawozowych, wykorzystuje się diagnostykę roślinną. Poza tym, coraz większy nacisk  kładzie się na dopracowanie starych  oraz poszukiwanie nowych, uniwersalnych  wskaźników oceny stanu odżywienia roślin potasem. Nawożenie potasem oraz stan odżywienia roślin tym składnikiem rozpatruje się obecnie w szerszym kontekście żywieniowym, w aspekcie innych składników pokarmowych, głównie azotu,  magnezu i wapnia, od których w dużym stopniu zależy zaopatrzenie rośliny w potas i efektywność działania tego składnika.

Zauważalne objawy niedoboru potasu pojawiają się na roślinach dopiero w sytuacji długotrwałego niedoboru potasu. Obserwuje się wówczas chlorozy na dolnych liściach, nekrozy oraz więdnięcie i obumieranie liści.

Ilość potasu w glebie uwarunkowana jest zawartością w niej części ilastych. Dlatego gleby gliniaste są bogatsze w potas w przeciwieństwie do gleb o małej zawartości części ilastych. Dostępność potasu dla roślin zależy natomiast głównie od naturalnej zasobności gleby w ten pierwiastek, właściwości chemicznych gleby i budowy systemu korzeniowego roślin. Rośliny o małym systemie korzeniowym są wrażliwsze na niedobór potasu niż te o dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym. Dostępność potasu dla roślin zmniejsza się w okresie suszy oraz przy pH gleby poniżej 5,5. Pobieranie potasu przez rośliny może być również utrudnione w glebach zasobnych w magnez i ubogich w fosfor. 

Zużycie potasu rośnie powoli

Wyraźny spadek wielkości zużycia nawozów potasowych, zarówno w krajach Europy Zachodniej, jak i Centralnej nastąpił na początku lat 90. W Polsce na początku lat 90. zużycie potasu spadło do niespełna 400 tys. ton. Obecnie średnie zużycie jest już wyższe i utrzymuje się na poziomie 555 tys. ton, z lekką tendencją wzrostową. W układzie regionalnym zużycie nawozów potasowych jest znacznie zróżnicowane. Największe ilości tego składnika zużywa się w regionach o intensywnej produkcji rolnej: w województwach kujawsko-pomorskim, opolskim, wielkopolskim i ostatnio lubelskim. W roku gospodarczym 2016/2017 zużycie nawozów potasowych (w przeliczeniu na czysty składnik) na 1 ha użytków rolnych wyniosło 38 kg.

W okresie ostatnich lat uległ również zmianie asortyment nawozów potasowych. Zmniejszyło się zużycie prostych nawozów potasowych, głównie soli potasowej, a wzrosło zużycie nawozów wieloskładnikowych typu NPK. 

Produkcja nawozów potasowych w Polsce opiera się w całości na imporcie surowców. Największe złoża soli potasowych zlokalizowane są w Rosji, na Białorusi i w Niemczech. Do głównych dostawców nawozów potasowych na rynek polski należą Rosja, Białoruś, Litwa, Ukraina i Czechy. 

Ujemny bilans potasu 

Bilans potasu w Polsce jest od szeregu lat ujemny, to znaczy pobranie składnika z końcowym plonem roślin przewyższa jego ilości wprowadzane w nawozach. Zasobność naszych gleb w potas pogorszyła się w latach 90. i obecnie średni udział gleb o niskiej i bardzo niskiej zasobności dochodzi do ok. 50%. Najwięcej gleb o niskiej i bardzo niskiej zasobności w potas (ponad 65 %) występuje w centralnej części kraju w województwach mazowieckim i łódzkim. 

Odżywianie roślin potasem powinno się rozpatrywać w szerszym kontekście żywieniowym, zwłaszcza w relacji do żywienia azotem i związanej z tym roli potasu w gospodarce azotem roślin oraz stosunku K:N, gdyż w przypadku niedoboru potasu w glebie zmniejsza się znacznie pobieranie i wykorzystanie azotu. Zużycie azotu w ostatnim 10-leciu wzrasta, co skutkuje stałym rozszerzaniem stosunku N:K w nawożeniu. Ujemne saldo bilansu potasu nie ma na razie ujemnego wpływu na wielkość plonów roślin, ponieważ jest uzależnione przede wszystkim od nawożenia azotem. 

Długotrwałe gospodarowanie z ujemnym bilansem potasu może wpływać na zubożenie gleb w przyswajalne formy tego składnika. Dlatego też w rejonach, w których zawartość tego składnika zabezpiecza potrzeby pokarmowe roślin powinno się dążyć do zoptymalizowania nawożenia. Jednak zbyt duży, jednorazowy ładunek potasu do gleby w postaci nawozów może prowadzić do jego nadmiernych strat, jakkolwiek nie udokumentowano dotychczas ujemnych skutków nagromadzania potasu w środowisku.

Dr Dorota Pikuła 
IUNG-PIB Puławy