Jak skutecznie pozbyć się stonki ziemniaczanej?

Gdy temperatura gleby przekroczy 15°C dorosłe osobniki stonki wychodzą na powierzchnię i po odnalezieniu ziemniaków zaczynają żerować i kopulują. Potem samice składają na spodniej stronie liści intensywnie żółte jaja.

Żer zacznie się w połowie czerwca

Chociaż wiosna była początkowo chłodna, to niewykluczone, że już w połowie czerwca wylęgną się larwy L1, a na koniec miesiąca żer zaczną najbardziej łakome larwy L3 i L4. Ten atak nie oznacza końca problemów, bo w ostatnich latach coraz częściej obserwuje się też pojawienie się letniego pokolenia chrząszczy stonki.

Składanie jaj w złożach po kilkadziesiąt sztuk jest rozciągnięte w czasie, a w temperaturze poniżej 12°C może być wstrzymane. W 10 do 19 dni od złożenia jaj, pojawiają się larwy L1, które w trakcie rozwoju trwającego 11–30 dni (zależnie od temperatury) przechodzą trzy linienia.

Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR, w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów mogą wynosić 20–30%, a w warunkach gołożerów nawet 70%.

Temperatura, przy której stonka ziemniaczana rozpoczyna rozwój  (zero
fizjologiczne) wynosi 11,5°C.

Najstarsze larwy L4,  po trzecim linieniu schodzą do gleby i tam przepoczwarczają się w wyniku czego po trzech tygodniach (zwykle jest to koniec lipca i początek sierpnia) pojawiają się pierwsze chrząszcze drugiego, letniego pokolenia. Pod koniec lata chrząszcze pokolenia letniego schodzą do gleby na zimowanie.

Najgorszy atak rozciągnięty w czasie

Tempo rozwoju stonki ziemniaczanej jak również jej szkodliwość są uzależnione od temperatury. Uszkodzenia powodują zarówno chrząszcze jak i larwy. Bardzo pomocna w określaniu zagrożenia i terminu wylęgu pierwszych larw stonki ziemniaczanej jest fenologia roślin wskaźnikowych. Wyląg pierwszych larw stonki zbiega się z pełnią kwitnienia bzu czarnego, grochodrzewu, początkiem kwitnienia chabra bławatka. Masowy wyląg larw przypada na okres kwitnienia i przekwitanie lipy drobnolistnej.

Jaja składane są przez samice stonki ziemniaczanej w złożach do kilkudziesięciu sztuk na spodniej stronie liści ziemniaków

Jeżeli pogoda dopisze i po ociepleniu chrząszcze stonki wyjdą masowo w krótkim czasie, ułatwi to zwalczanie szkodnika i być może do opanowania zagrożenia wystarczy jeden oprysk w sezonie. Ale to nie jest takie pewne. Jeżeli po ociepleniu wyjdzie część chrząszczy i zaraz nastąpi ochłodzenie, pozostałe pojawią się później. Z punktu widzenia ochrony to niekorzystne, bo rozwój stonki rozciągnie się w czasie i zabiegi chemiczne trzeba będzie w krótkim czasie powtórzyć. Prawdopodobne jest też – tak działo się w minionych sezonach – że wystąpi też drugie, letnie pokolenie stonki.

Bardzo żarłoczne L3 i L4

Największe szkody wyrządzają chrząszcze zimowe zaraz po wyjściu z zimowisk i przed składaniem jaj,  larwy w stadium L3 i L4 oraz młode chrząszcze letniego pokolenia. Stonka ziemniaczana jest na tyle charakterystycznym szkodnikiem, że ani chrząszczy, ani larw nie można pomylić z żadnym innym. Trudności można mieć jedynie we właściwej ocenie pokoleń larw stonki. Wiek larw określa się na podstawie wymiarów puszki głowowej. Jak podają naukowcy z IOR-PIB, puszka głowowa larw L1 ma wielkość od 0,5 do 0,6 mm, larw L2 – 0,8–1,0 mm, larw L3 – 1,3–1,7 mm, a larw L4 – 2,0–2,5 mm.

Szkodliwe dla ziemniaków są stadia larwalne stonki ziemniaczanej, a najbardziej larwy pokolenia L4, którym przypisuje się 76% wyrządzanych spustoszeń

Próg szkodliwości stonki ziemniaczanej wg zaleceń IOR-PIB, to występowanie 1–2 zimujących chrząszczy na 25 roślin wczesnych odmian ziemniaka lub 10 złóż jaj na 10 roślin lub średnio 15 larw na jednej roślinie. W przypadku ziemniaków późnych, należy też oceniać szkodliwość letniego pokolenia chrząszczy i w razie potrzeby wykonać zabieg ich zwalczania.

Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR, w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów mogą wynosić 20–30%, a w warunkach powstałych gołożerów nawet 70%. Próg ekonomicznej szkodliwości stonki ziemniaczanej to 10 złóż jaj na 10 roślinach lub 15 larw na jednej roślinie.

Jeden zabieg przestał wystarczać

Trzy zabiegi na stonkę stają się w ostatnich latach koniecznością. Oczywiście ta maksymalna ilość zabiegów dotyczy odmian późnych i jest konieczna przy przebiegu pogody sprzyjającym stonce. Przy dużym nasileniu szkodnika właściwym momentem wykonania pierwszego zabiegu jest masowy pojaw chrząszczy. Drugi zabieg trzeba wykonać zazwyczaj na larwy (najczęściej w trzeciej dekadzie czerwca lub pierwszej lipca). Trzeci oprysk, o ile będzie konieczny, wykonuje się na chrząszcze pokolenia letniego (na przełomie lipca–sierpnia).

Intensywna ochrona ziemniaków przed stonką obejmująca trzy zabiegi jest potrzebna bardzo rzadko. Jeden zabieg to jednak niezbędne minimum na ograniczenie strat. Powinien być wykonany na larwy powodujące największe zniszczenie części asymilacyjnej ziemniaka.  Szkodliwość stonki wynika głównie z jej dużej żarłoczności, wysokiego współczynnika rozmnażania (1:400), odporności na stresy i skłonność do uodporniania się na insektycydy.

Wybierając insektycydy do ochrony ziemniaka jadalnego, a szczególnie odmian bardzo wczesnych i wczesnych, należy zwrócić uwagę na długość okresu karencji. Przed przystąpieniem do zabiegu należy zapoznać się z treścią etykiety instrukcji stosowania środka ochrony roślin znajdującej się na opakowaniu i ściśle przestrzegać dawek, terminów i sposobów stosowania preparatów. Środkami ochrony roślin stosunkowo łatwo jest ograniczyć stonkę ziemniaczaną. A co mają robić gospodarstwa ekologiczne? Jest oczywiście kilka rozwiązań i preparatów biologicznych i o tych możliwościach zwalczania szkodnika napiszemy w innym artykule.

Marek Kalinowski