Łamliwość źdźbła zbóż: jak chronić przed nią swoje uprawy?

Przy prawidłowym, zdrowym płodozmianie zagrożenie tymi chorobami naprawdę można mocno ograniczyć. Stosowanie minimum trzyletniej przerwy w uprawie pszenicy na tym samym stanowisku jest jednym z najlepszych działań w zapobieganiu odporności sprawców łamliwości źdźbła zbóż i traw. To ważne, bo niestety sprawcy tej choroby w uproszczonych płodozmianach są uodpornieni na niektóre substancje czynne.

Dobry płodozmian i zmianowanie są dla uprawianych roślin zawsze korzystne. Trzeba mieć jednak świadomość, że łamliwość źdźbła zbóż i traw nie jest typową chorobą płodozmianową. Z wieloletnich badań upraw monokulturowych zbóż naukowcy z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie stwierdzili, iż łamliwość źdźbła zbóż i traw może się rozwijać w zbożach niezależnie od przedplonu. Nawet jeżeli zadbamy o płodozmian choroba może się pojawić, bo o jej występowaniu i rozwoju decydują przede wszystkim warunki klimatyczne i glebowe.

Rozwojowi łamliwości podstawy źdźbła zbóż i traw, której sprawcami są grzyby Oculimacula yallundae, O. acuformis i Pseudocercosporella herpotrichoides, sprzyja duża wilgotność, ciężkie gleby, niewłaściwe zmianowanie i przenawożenie azotem. Łamliwość częściej obserwujemy na glebach ciężkich i zasadowych. Dlatego z zabiegów agrotechnicznych ograniczających chorobę jest wczesne i dokładne wykonanie podorywki, właściwy płodozmian, niszczenie samosiewów oraz optymalizacja nawożenia azotowego.

Objawy łamliwości można zauważyć już jesienią lub wczesną wiosną. Początkowo są one trudne do rozpoznania. Są to niewielkie, nieco wydłużone, brązowe plamy występujące na powierzchni pochew liściowych. Charakterystyczne objawy występują na źdźbłach w postaci owalnych plam o szerokiej bursztynowej obwódce z jasnym polem w środku. W centralnej części plam wywołanych przez P. herpotrichoides tworzą się czarne łatki.

Wewnątrz źdźbła w miejscu plam tworzy się szara, zbita grzybnia. Źdźbła w tych miejscach murszeją. Najlepiej objawy chorobowe widoczne są przed dojrzewaniem zbóż, gdy źdźbła są połamane i wylegają w różnych kierunkach. Końcowym efektem jest bielenie kłosów, słabe wykształcenie ziarniaków i kłosy płone. Ważną cechą rozpoznawczą i odróżniającą od innych chorób podsuszkowych jest, że sprawcy łamliwości podstawy źdźbła zbóż i traw nie porażają korzeni.

Do ochrony zbóż ozimych przed łamliwością źdźbła zbóż i traw wykorzystywane są fungicydy z grup chemicznych triazoli, imidazoli, strobiluryn, morfolin, anilino-pirymidyn, pirydynokarboksyamidów oraz benzimidazoli. Częste stosowanie fungicydów zawierających te same substancje czynne prowadzi do powstawania odpornych szczepów grzybów.

W Polsce od wielu lat obserwuje się słabszą skuteczność niektórych fungicydów (zwłaszcza z grupy benzymidazoli) w zwalczaniu grzybów z rodzaju Oculimacula spp., powodujących łamliwość źdźbła zbóż. Stosowanie różnych substancji czynnych, nawet z tej samej grupy chemicznej, w pewnym stopniu zmniejsza ryzyko pojawienia się odporności omawianych grzybów. Jednak najlepsze rezultaty uzyskuje się stosując w każdym następnym zabiegu fungicydy z substancją czynną należącą do innej grupy chemicznej, o odmiennym mechanizmie działania.

Do zwalczania grzybów z rodzaju Oculimacula spp. nie należy stosować fungicydów z grupy B1 (benzymidazole). Według Komitetu Odporności Grzybów na Fungicydy (FRAC) do grupy tej należą tiofanat metylu i karbendazym – substancje czynne, na które w dużym stopniu odporne są wspomniane patogeny. Jakie substancje pozwalają skutecznie kontrolować i ograniczać chorobę oraz cechują się małym ryzykiem tworzenia odporności patogenu?

Naukowcy z IOR–PIB w Poznaniu w specjalnej ulotce poświęconej strategii przeciwdziałania odporności sprawców łamliwości źdźbła zbóż i traw na fungicydy stwierdzają, że dobrą skuteczność w zwalczaniu grzybów z rodzaju Oculimacula spp. mają takie substancje czynne jak: epoksykonazol i prochloraz z grupy G1 (triazole), fenpropimorf z grupy G2 (morfoliny), azoksystrobina, krezoksym metylu i piraklostrobina z grupy C3 (strobiluryny) oraz cyprodinil z grupy D1 (anilinopirymidyny). Mniej skuteczne są natomiast takie substancje czynne, jak tebukonazol i tetrakonazol z grupy G1 (triazole).

Warto w tym miejscu przypomnieć, że w ograniczaniu łamliwości źdźbła zbóż i traw najważniejszy jest właściwy płodozmian, agrotechnika, dobór do uprawy odmian tolerancyjnych, a na końcu użycie środków chemicznych. W przypadku łamliwości są określone progi szkodliwości. I tak zwalczanie chemiczne sprawców łaliwości źdźbła zbóż i traw zalecane jest w zbożach ozimych, głównie w pszenicy ozimej i pszenżycie ozimym najlepiej w okresie od początku fazy strzelania w źdźbło (faza rozwojowa w skali BBCH 3/30) do fazy 2 kolanka (faza rozwojowa w skali BBCH 3/32), jeżeli ok. 20% źdźbeł uległo porażeniu (początkowe objawy choroby).