Polska w cieniu suszy - jak radzić sobie z niedoborem wody?

W okresie od początku stycznia do końca maja praktycznie w całej Polsce nie spadło więcej niż 200mm/m2. To co najbardziej niepokoi to jednak ich rozkład. W wielu sprawdzanych lokalizacjach pojawiały się jednostkowe, bardzo duże opady, które często stanowiły nawet 30% łącznej sumy deszczu.

Rośliny potrzebują odpowiedniej, sprecyzowanej ilości wody w newralgicznym okresie wiosenno-letnim. W uprawach warzyw czy ziemniaków powszechnym sposobem uzupełnienia wody jest deszczowanie. Czy metoda ta sprawdza się także w zbożach i innych uprawach? Badania naukowców pokazują, że wykorzystanie deszczowni w uprawach pszenicy ozimej jest efektywne już wtedy, gdy w okresie wiosenno-letnim suma opadów nie przekracza 200 mm. Jak przytoczyłem wyżej, w tym roku w wielu rejonach nawet nie zbliżono się do tej sumy opadów. Nie każdy rolnik ma jednak możliwość zastosowania deszczowni, ze względu chociażby na brak źródła wody.

• Brak wody w okolicach Wrocławia. Na zdjęciu lotniczym widać szybsze  dojrzewanie roślin na obszarach, gdzie stwierdzono deficyt wody

Większy problem niż zbyt mała ilość wody, jest jej nierównomierny opad w trakcie wegetacji. Rośliny mają swoje fazy krytyczne, w których szczególnie negatywnie reagują na niedostateczną ilość wody w glebie. Dla roślin zbożowych okres krytyczny przypada na okres od fazy strzelania w źdźbło do fazy kłoszenia, a następnie w fazie nalewania ziarna. W rzepaku newralgicznym okresem jest kwitnienie i dojrzewanie. Niedobór opadów podczas kwitnienia ogranicza rozgałęzianie się roślin, przyczynia się do opadania kwiatów i niezawiązywania się łuszczyn. Dla kukurydzy okresem krytycznym w zaopatrzenie wodą jest okres kwitnienia i początek rozwoju kolb, który przypada w Polsce na miesiące lipiec i sierpień. W uprawie ziemniaka okres krytyczny przypada na fazy od zawiązywania pąków kwiatowych przez kwitnienie, formowanie bulw po żółknięcie roślin. Natomiast w buraku cukrowym to okres od zwarcia międzyrzędzi do intensywnego grubienia korzeni (ok. 2 miesiące).

W ostatnich latach coraz częściej borykamy się ze skrajnościami pogodowymi, z czego przeważają problemy niedobory wody. Czy jesteśmy w stanie temu przeciwdziałać? Istnieją pewne zależności, których praktykowanie w znaczący sposób zmniejsza ryzyko strat wynikających z braku wody.

1.Problem niedostatecznej ilości wody dotyczy zwłaszcza gleb średnich i lekkich, a takie stanowią ponad połowę powierzchni użytków rolnych w Polsce.

2. Gospodarując na słabszych glebach należy wybrać te gatunki, które lepiej znoszą słabsze stanowiska. Uprawa pszenicy ozimej na stanowisku gleby lekkiej, V klasy, obarczona jest większym ryzykiem niż na stanowisku cięższym, klasy II.

3. W ramach gatunku należy wybierać odmiany lepiej tolerujące słabsze stanowiska i okresowe niedobory opadów. Praktyka pokazuje, że nawet wśród gatunków wymagających jak np. rzepak ozimy, można znaleźć odmiany, które bardzo dobrze radzą sobie na trudnych stanowiskach (np. rzepak ozimy, odmiana Rohan czy w kukurydzy odmiana Luigi).

Tab.2. Fazy krytyczne niedoboru wody i jego skutki dla zbóż

Okres niedoboru	Skutki
Kiełkowanie	Przerzedzenie wschodów
Krzewienie	zahamowanie rozwoju części nadziemnych i korzeni, zmniejszenie liczby źdźbeł i kłosów oraz kłosków w kłosie
Strzelanie w źdźbło	zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej, zmniejszenie przyrostu organów wegetatywnych, zmniejszenie plonu słomy i ziarna
Kłoszenie i kwitnienie	słabe wykształcenie kłosa, zmniejszenie liczby ziaren w kłosie, powstają kłosy puste
Dojrzałość mleczna	słabe wykształcenie ziarna i zmniejszenie plonu

4. W roślinach ozimych należy zadbać o prawidłowe wykształcenie systemu korzeniowego (na co ma wpływ wiele elementów, od uprawy po nawożenie, siew i zabiegi pielęgnacyjne wpływające na rozwój korzenia). Zastosowanie biostymulatorów wpływających na rozwój korzenia jest najbardziej istotne przed wystąpieniem czynnika stresowego.

5. Należy zadbać o nawożenie mineralne, szczególnie potasem, który reguluje gospodarkę wodną rośliny. Zdrowa, dobrze odżywiona roślina lepiej poradzi sobie z niedoborami opadów. Ważnym aminokwasem, który wpływa m.in. na ochronę przed skutkiem wysokich temperatur, braku wody czy przenawożenia (zasolenia) stanowiska jest prolina, która w dużej ilości znajduje się w produkcie Naturamin WSP.

6. W warunkach Polski problemem nie jest roczna suma opadów, a ich rozkład, który często jest niekorzystny dla roślin ozimych czy zbóż jarych. Dla prawidłowego rozwoju roślin ważna jest dostępność wody w tzw. okresach (fazach) krytycznych.

7. Jeżeli jest taka możliwość, warto wykonać zabieg deszczowania, który dla uprawy pszenicy ozimej jest uzasadniony już przy opadach wiosenno-letnich poniżej 200 mm.

Racjonalne gospodarowanie i podejmowanie rozważnych decyzji na pewno może wpłynąć na zmniejszenie skutków suszy. Jednak w dłuższym okresie każda uprawa nie ma szans na prawidłowy rozwój i plonowanie przy braku opadów deszczu. Stąd tam gdzie jest to możliwe, i ma to uzasadnienie ekonomiczne, warto pomyśleć o zastosowaniu deszczowni. Deszczowanie nigdy nie powinno być zabiegiem interwencyjnym, tylko przemyślanym procesem dostarczania wody w roślinie, w ilości i czasie, najbardziej pozytywnie wpływającym na jej rozwój.