Ranking odmian jęczmienia ozimego pod względem zimotrwałości

Zanim do niego przejdziemy, podkreślę, że obok uwarunkowań gatunkowych i odmianowych, o zimotrwałości w wielkim stopniu decyduje agrotechnika. Kluczowy jest optymalny termin siewu w odpowiednim zagęszczeniu, ale także poziom nawożenia makro- i mikroelementami.

Jęczmień ozimy ma najniższą mrozoodporność wśród zbóż. Najważniejsza temperatura gleby

Dla żyta groźniejsze od zimy są warunki panujące na przedwiośniu, przede wszystkim zimne wiatry powodujące wysmalanie. Żyto ozime przy braku okrywy śnieżnej wymarza przy temp. ok. minus 25 st. C, a pod śniegiem dobrze przetrzymuje spadki temperatury nawet do minus 35 st. C. Mrozoodporność pszenżyta i pszenicy (nieco wyższa dla pszenżyta) można traktować na równi. Gatunki te znoszą spadki temperatur do minus 20 st. C bez okrywy śnieżnej i do minus 30 z okrywą śnieżną. Jęczmień ozimy jest najmniej mrozoodporny spośród gatunków zbóż uprawianych w Polsce. Poważne straty wyrządzają już spadki temperatury do minus 15 st. C bez okrywy śnieżnej i minus 25 st. C z okrywą śnieżną. 

Są to oczywiście zbadane wartości, ale pogoda pisze różne scenariusze. Przy okrywie śnieżnej rośliny są w stanie przetrwać znacznie niższe krótkotrwałe spadki temperatury, zaś bez śniegu mogą być martwe po jednym silnym mroźnym wietrze.

Decydujące o życiu rośliny poddanej minusowym temperaturom są nieuszkodzone stożki wzrostu, węzły krzewienia i korzenie. O ile bowiem temperatura nad powierzchnią gleby na poziomie do minus 20 st. C nie zabije wszystkich roślin pszenicy ozimej (oczywiście zahartowanych), to spadek temperatury gleby poniżej minus 13 st. C oznacza pewną ich śmierć. Dlatego warto zaopatrzyć się w termometr glebowy i kontrolować temperaturę gleby w łanie w krytycznych okresach pogodowych.

Zimą, zwłaszcza kiedy nie ma okrywy śnieżnej, warto monitorować w łanie temperaturę gleby, bo to jest najważniejszy parametr decydujący o stratach mrozowych ozimin 

Jęczmień testuje się łagodniej

Oceny zimotrwałości jęczmienia ozimego w warunkach laboratoryjnych są nieporównywalne z ocenami odmian pszenicy ozimej i pszenżyta ozimego. Ocena 5 dla pszenicy ozimej ma zupełnie inny wymiar praktyczny niż 5 dla jęczmienia ozimego. W prowokacyjnych doświadczeniach specjalnych mrozoodporność jęczmienia ozimego testowana jest przy znacznie mniejszym stresie termicznym niż mrozoodporność pszenicy i pszenżyta. Temperatura mrożenia roślin jęczmienia w chłodni jest łagodniejsza, tzn. wyższa (od -10 do -14 st. C) niż pszenicy i pszenżyta (od -15 do -18 st. C). 

Stres termiczny stosowany w warunkach laboratoryjnych, choć niewielki, jest wystarczający dla zniszczenia znacznej części roślin jęczmienia ozimego. Najczęściej oceny zimotrwałości z warunków prowokacyjnych dobrze korespondują z ocenami w warunkach naturalnych. Mimo to, zima w 2012 r. pokazała, że badania prowokacyjne nie pokazują pełnego obrazu zimotrwałości odmian, a zima tegoroczna to potwierdziła.

W Tabeli odmiany jęczmienia ozimego uszeregowane są w kolejności rosnącego procentu martwych roślin (pogarszającego się przezimowania). Ważną informacją są podane dla odmian zweryfikowane oceny zimotrwałości wyrażone w skali 9° (9 – zimotrwałość bardzo duża, 5 – średnia, 1 – bardzo mała).

Jęczmień łatwiej przetrwa zimę, jeśli będzie wysiany w optymalnym terminie

Jęczmień siany zbyt wcześnie nadmiernie rozrasta się, krzewi i tworzy dużą masę liści, przez co staje się bardziej podatny na wymarzanie w przypadku braku okrywy śnieżnej w zimie, a w warunkach długiego zalegania śniegu często ulega wyprzeniu i porażeniu przez pleśń śniegową. Jęczmień siany późno w warunkach krótkiej jesieni rośnie wolno, słabo się krzewi i niedostatecznie hartuje przed zimą. Gorsze w takim przypadku przezimowanie, mniejsza liczba kłosów jest wynikiem zbyt krótkiej wegetacji jesienią. 

Optymalny termin siewu jęczmienia ozimego zależy głównie od warunków klimatyczno- glebowych i doboru odmiany. Najlepiej wysiewać jęczmień ozimy w terminie średniowczesnym, tj.:

• 10–15 września – w rejonach wschodnich,
• 12–18 września – w rejonie centralnym,
• 16–20 września – w rejonach zachodnich.

W przypadku jęczmienia ozimego hybrydowego, za wczesny jego siew uznaje się termin od 10 do 15 września. Terminem normalnym (optymalnym) dla odmian hybrydowych jęczmienia ozimego jest okres od 16 do 25 września, zaś terminem opóźnionym jest siew od 26 września do 5 października. 

Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski, Paweł Mikos