Więcej chelatów to więcej prosiąt

Związki mineralne występujące w surowcach roślinnych są słabo wykorzystywane przez organizm zwierzęcy. Specyficzne połączenie minerałów z innymi cząsteczkami ma za zadanie stworzyć związki, których udział w mieszance nie musi być na najwyższym poziomie, ale są one efektywniej wykorzystywane. Chelaty to związki, które charakteryzują się lepszą wchłanialnością z przewodu pokarmowego, dzięki czemu szybciej docierają do tkanek i narządów. Są to związki kompleksowe, w których cząsteczka organiczna za pomocą najczęściej dwóch lub trzech grup łączy się z dwu- lub trójwartościowym kationem metalu.

Chelaty charakteryzują się wysoką trwałością, co jest skutkiem utworzenia tzw. pierścienia chelatowego, czyli fragmentu, którego jednym z elementów jest właśnie atom metalu. Najtrwalsze związki tego typu zawierają pięcio- i sześcio­członowe pierścienie chelatowe. Związki te często stosowane są zarówno w produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej. Chelaty odznaczają się zdolnością do chemicznego wiązania się z metalami i minerałami w przyrodzie oraz w organizmie. Wiele substancji tylko w formie chelatowej jest przyswajalne przez komórki, tkanki oraz narządy organizmu zwierzęcego.

Najnowszą formą są chelaty glicynowe, które należą do chelatów aminokwasowych. Stanowią połączenie od 1 do 3 cząsteczek glicyny z mikroelementem (cynk, mangan, żelazo, miedź) i cechują się najwyższą skutecznością spośród chelatów aminokwasowych. Glicyna jest aminokwasem o najniższej masie cząsteczkowej, co gwarantuje większą stabilność oraz jednorodność chemiczną i fizyczną. Chelaty takie są lepiej przyswajalne, a co za tym idzie – gwarantują lepsze wyniki produkcyjne zwierząt.

Zastosowanie chelatów w żywieniu loch sprawia, że zarówno masa ciała, jak i liczba urodzonych prosiąt jest większa w porównaniu z grupami, w których stosowano minerały w formie nieorganicznej. Poprawia się mleczność macior – pobranie paszy jest wyższe, co przekłada się na zwiększoną produkcję mleka. W przypadku warchlaków i tuczników zaobserwowano wyższą masę ciała u zwierząt żywionych mieszankami z minerałami w formie chelatów glicynowych. Po uboju stwierdzono również wyższą mięsność w przypadku tuczników z grupy doświadczalnej.

W formie chelatowej w mieszankach dla świń występują mikroelementy, których obecność jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Są to m.in. żelazo, mangan, miedź, cynk, kobalt, selen oraz chrom. Żelazo jest mikro­elementem, który jest częścią składową hemoglobiny. Jego nadmiar uszkadza wątrobę, niedobór zaś u prosiąt przyczynia się do wystąpienia anemii oraz zwiększenia podatności na zakażenia. Mangan jest jednym ze składników enzymów, które biorą udział w trawieniu węglowodanów oraz tłuszczów, a ponadto uczestniczy w procesach reprodukcyjnych zwierząt.

Związki miedzi stymulują procesy wzrostu u świń. Przy niedoborach miedzi obserwuje się osłabienie przyrostów zwierząt, anemię, zmiany struktury włosa, a u loch dodatkowo obniżenie płodności. Miedź kumuluje się w wątrobie i mięśniach, a jej nadmiar powoduje zatrucia. Cynk jest niezbędny, by prawidłowo przebiegały procesy komórkowe. Bierze udział w biosyntezie białek, przemianach tłuszczów i kwasów nukleinowych. Kobalt jest składnikiem enzymów oraz witaminy B12 regulującej powstawanie czerwonych krwinek. Niedobory tego pierwiastka powodują niedokrwistość.

Selen jest minerałem, który bierze udział w tworzeniu peroksydazy glutationowej – bardzo silnego przeciwutleniacza chroniącego erytrocyty oraz błony komórkowe przed działaniem wolnych rodników. Niedobór tego pierwiastka u świń wywołuje dystrofię mięśni szkieletowych oraz zwyrodnienie mięśnia sercowego, a u loch może powodować zmniejszenie skuteczności zapłodnień oraz zwiększyć częstotliwość występowania syndromu bezmleczności poporodowej (MMA). Dodatek selenu do paszy dla loch oraz knurów poprawia użytkowość rozpłodową zwierząt.

Chrom natomiast aktywuje wiele enzymów i stabilizuje białka oraz kwasy nukleinowe. Istotna rola tego pierwiastka jest w przypadku transportu glukozy i innych substancji do krwi. Dłuższe pobieranie związków chromu prowadzi do ustabilizowania stężenia glukozy we krwi (nie dochodzi do dużych wahań). Poza tym zwiększa zdolność do biosyntezy komórek i ich wzrostu oraz właściwości wydzielniczych.

Niektóre ze związków mineralnych odgrywają szczególne znaczenie w żywieniu zwierząt przeznaczonych do rozrodu. Jest to grupa świń wykazująca zwiększone zapotrzebowanie na wszystkie składniki pokarmowe i energię. W organizmach intensywnie użytkowanych loch i knurów może dochodzić do wypłukania minerałów i witamin, a dobry rozpłodnik charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem skutecznych zapłodnień i pozostawia po sobie dużo potomstwa, które dziedziczy predyspozycje do wysokich przyrostów i dużego wykorzystania paszy. Na płodność knura, objętość nasienia, koncentrację i ruchliwość plemników wpływają nie tylko energia i białko w paszy, ale także szereg innych związków, takich jak: składniki mineralne, witaminy oraz niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe.

W diecie knura powinny znajdować się magnez, cynk, fosfor i wapń oraz mangan. Niedobór tych substancji biologicznie czynnych przyczynia się do obniżenia jakości nasienia, ogranicza liczbę i ruchliwość plemników. Niedobór manganu i cynku prowadzi do obniżenia popędu płciowego, a w konsekwencji może powodować choroby zwyrodnieniowe jąder. Ponadto cynk wspomaga prawidłowy rozwój kanalików nasiennych, w których dojrzewają plemniki. Wapń i fosfor są konieczne do właściwej budowy kośćca, co jest niezbędnym elementem skutecznego krycia przez knura.

Selen jest pierwiastkiem, który korzystnie wpływa na produkcję plemników w jądrach. Z jego niedoborami związane są niekorzystne aspekty dotyczące rozwoju i ruchliwości plemników oraz ich liczby w ejakulacie u knurów. Poza tym selen jest pierwiastkiem synergistycznym w stosunku do witaminy E. Oznacza to, że witamina E i selen współdziałają ze sobą i wzmacniają swoje działanie i skuteczność. Czynniki te wpływają bezpośrednio na stopień zapłodnienia u loch. Ze względu na dosyć duże zapotrzebowanie knurów na niektóre makro- i mikroelementy należy zwrócić szczególną uwagę na dobór odpowiedniego dodatku mineralnego.

Oprócz minerałów ważne dla organizmu są też witaminy. To substancje czynne, bez których niemożliwe jest przeprowadzanie przez organizm podstawowych funkcji życiowych. Rola witamin polega na katalizowaniu reakcji chemicznych, wchodzą one w skład enzymów. Brak witamin prowadzi do schorzenia zwanego awitaminozą, natomiast nadmiar, który również nie jest pożądany – do hiperwitaminozy. Witaminy dzieli się na rozpuszczalne w wodzie (witaminy grupy B oraz witamina C) i rozpuszczalne w tłuszczach – witaminy A, D, E i K.

Niedobór witaminy A u knurów prowadzi do obniżenia ich płodności, zmniejsza popęd płciowy, obniżeniu ulega liczba oraz ruchliwość plemników, częściej też dochodzi do ich zwyrodnienia i nieprawidłowej budowy. Witamina E wpływa korzystnie na rozwój jąder i procesy spermatogenezy. Ponadto wraz z witaminą C stanowi ważny czynnik u świń podatnych na stres. Ważne znaczenie ma biotyna (witamina H), której dodatek (wraz z cynkiem) wpływa na wzmocnienie racic.

Z kolei mieszanki mineralno-witaminowe dla loch powinny charakteryzować się dużą zawartością witaminy E dla lepszej płodności i plenności, dużym udziałem kwasu foliowego dla zwiększenia liczby prosiąt w miocie oraz witaminy C, która działa przeciwzapalnie i antystresowo. Obecnie mieszanki wzbogacane są też o dodatkowy składnik, jakim jest L-karnityna, która wpływa na zwiększenie liczby prosiąt w miocie poprzez poprawienie kondycji loch w trakcie ciąży, zwiększenie pobrania paszy w fazie laktacji oraz produkcji mleka na potrzeby prosiąt.

Beta-karoten to prowitamina witaminy A, która traktowana jest jako dodatek poprawiający wskaźniki płodności, a przede wszystkim skuteczności inseminacji. Wpływa na skrócenie okresu międzyciążowego, jak również na zmniejszenie liczby wczesnych poronień. Podawanie lochom beta-karotenu około 10 dni przed planowanym kryciem stymuluje owulację, a podawany przez 2 tygodnie po pokryciu wpływa na lepsze zagnieżdżanie się zarodków w rogach macicy. Poza tym beta-karoten bierze udział w syntezie progesteronu – hormonu płciowego odpowiedzialnego za utrzymanie ciąży i zmniejszenie zamierania zarodków.

Najważniejszymi substancjami czynnymi, które mają wpływ na objawy rui, skuteczność krycia oraz jakość i ilość urodzonych prosiąt, są witaminy A i E, biotyna, kwas foliowy oraz chlorek choliny. Kwas foliowy odgrywa znaczącą rolę w okresie ciąży loch, stymuluje procesy krwiotwórcze, zapobiegając anemii.

Dominika Stancelewska
Zdjęcia: Dominika Stancelewska