Groźne choroby roślin bobowatych

Nasilenie występowania chorób bobowatych zależy przede wszystkim od przebiegu warunków pogodowych w okresie wegetacji, podatności odmian oraz zdrowotności materiału siewnego. Najważniejsze na starcie ich uprawy jest zawsze zaprawienie nasion. Bobowate warto uprawiać, a największym ich atutem jest łamanie uproszczonych płodozmianów, w których problemem staje się np. odporność chwastów. 

• Cały kompleks sprawców chorób bobowatych powoduje zgorzele siewek i dlatego powinniśmy używać do siewu zaprawionych nasion. Zawsze w miesiącach poprzedzających siew powinniśmy przetestować zdolność i siłę kiełkowania nasion i przyjrzeć się ewentualnym sprawcom przenoszonym z materiałem siewnym

Rośliny bobowate atakowane są przez sprawców wielu chorób. Nie wszystkie mają znaczenie gospodarcze i większość bardzo dobrze jest ograniczanych przez zaprawy nasienne i prawidłową agrotechnikę. Olbrzymie znaczenie ma terminowy siew w zagęszczeniu zalecanym przez hodowców odmian. Warto wiedzieć, że opóźnienie siewu, zwłaszcza przy bobiku, wydłuża wegetację, obniża potencjał plonowania, ale też znacznie zwiększa podatność roślin na choroby. 

Askochytoza 

Które z chorób są najważniejsze i trzeba je kontrolować? W grochu i bobiku, ale także w soi jest to askochytoza. Objawia się na początku małymi ciemnobrunatnymi plamkami. Plamy powiększają się i wraz z rozwojem choroby mają barwę szarą (na tym jaśniejszym środku plam pojawiają się czarne owocniki) z ciemnoczerwoną obwódką. Występują one początkowo na liściach i pędach, a później także na strąkach i nasionach. Choroba przenoszona jest przez nasiona i występuje w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Inną groźną chorobą bobiku jest czekoladowa plamistość bobu, występująca w postaci drobnych i powiększających się w czasie okrągłych plam na liściach. Z czasem plamy zlewają się a liście zamierają. Do okresu kwitnienia bobik jest odporny na tę chorobę. 

• Soja z uwagi na bardzo mały do niedawna areał uprawy nie była mocno atakowana przez choroby. Potencjalnych zagrożeń dla soi jest jednak bardzo dużo. Są to: zgorzel siewek, antraknoza, askochytoza (objawy na zdjęciu), septorioza – brązowa plamistość liści soi, fuzaryjna zgorzel szyjki korzeniowej i podstawy łodygi, fuzaryjne więdnięcie, cerkosporioza (chwościk soi), purpurowa cerkosporioza soi i fuzaryjne brunatnienie strąków
  

Groch siewny obok wspomnianej wcześniej askochytozy może być porażany także przez rdzę grochu. W uprawie grochu zagrożenie stanowić może też fuzaryjne więdnięcie grochu (choroba świętojańska), zgnilizna łodyg i korzeni grochu oraz czarna plamistość grochu. W latach wilgotnych na wszystkich roślinach strączkowych mogą występować mączniaki: rzekomy i prawdziwy. Ich cechą charakterystyczną jest biały nalot na dolnej stronie liści. 

Antraknoza

Chorobą łubinów najczęściej występującą w tym gatunku jest antraknoza, ale także fuzarioza. Te choroby atakują łubiny tym mocniej, im w sezonie wegetacji jest cieplej i wilgotno. Antraknoza może występować już na siewkach, ale najczęściej typowe jej objawy widoczne są dopiero w okresie kwitnienia roślin. Porażane rośliny więdną, a ich wierzchołki zwisają od połowy kwiatostanu. Na łodygach pojawiają się eliptyczne, wydłużone, różowołososiowe plamy z brunatnym obrzeżem. 

W miejscu plam tkanki stopniowo zasychają i twardnieją, jednocześnie skręcając się w dół. Choroba może porażać rośliny również w późniejszym okresie ich rozwoju, powodując uszkodzenia strąków i nasion. Najbardziej wrażliwy na antraknozę jest łubin biały, znacznie mniej łubin żółty, a najmniej łubin wąskolistny. Korzenie łubinu mogą być porażane przez fuzariozę powodującą więdnięcie roślin występujące najczęściej podczas kwitnienia. Zainfekowane korzenie mają w przekroju poprzecznym brunatną barwę.

• Znaczne straty w plonowaniu łubinów mogą wyrządzać: antraknoza łubinu (najmocniej atakuje łubin żółty), fuzaryjne więdnięcie łubinu i szara plamistość liści łubinu (te dwie choroby najmocniej atakują łubin wąskolistny). Zdecydowanie najbardziej odporny na antraknozę, ale i pozostałe choroby jest łubin biały. Na zdjęciu łubin porażony antraknozą. Pamiętajmy, że przedwczesne zasychanie strąków roślin bobowatych mogą powodować grzyby z rodzaju Fusarium

Warto przypomnieć, że antraknoza pojawiła się w Polsce w latach 1995–1996, powodując bardzo duże szkody w uprawie łubinu w kilku następnych latach. W ostatnich latach, ze względu na niedobór opadów w okresie letnim, zagrożenie antraknozą znacznie zmalało. Sprawcą choroby jest grzyb z rodzaju Colletotrichum, rozprzestrzeniający się bardzo szybko na plantacji, zwłaszcza w warunkach wysokiej temperatury i dużej wilgotności powietrza. Optimum temperatury dla rozwoju zarodników grzyba powodującego antraknozę wynosi powyżej 25 st. C, przy wilgotności powietrza powyżej 90% – infekcji sprzyja duża częstotliwość opadów oraz utrzymywanie się mokrej powierzchni organów roślin dłużej niż 8–10 godzin. Najbardziej wrażliwy na antraknozę jest łubin biały, znacznie mniej łubin żółty, a najmniej łubin wąskolistny.

• Najgroźniejszymi chorobami bobiku o znaczeniu gospodarczym są: askochytoza bobiku, czekoladowa plamistość bobiku i najgroźniejsza dla odmian późno dojrzewających – rdza bobiku. Uprawiając bobowate warto poznać biologię rozwoju chorób, aby wiedzieć, kiedy je obserwować, zwalczać i utrzymać potencjał plonowania zawiązanych strąków. Np. bobik do okresu kwitnienia jest odporny na czekoladową  plamistość

Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski (x4)