Jaki jest optymalny termin i gęstość siewu rzepaku ozimego?

Korzeń roślin najlepiej rozwiniętych jesienią powinien wrastać w glebę nawet na głębokość 50 cm. To gwarantuje, że przed wejściem roślin w okres zimowego spoczynku rozeta będzie zwarta, o krótkich międzywęźlach liściowych, a pąk wierzchołkowy będzie umieszczony nisko przy ziemi. 

Kiedy zatem siać? Aby rzepak mógł się optymalnie rozwinąć i ukształtować maksymalny potencjał plonotwórczy, musi mieć na to 75 do 80 dni jesiennej wegetacji z temperaturą efektywną powyżej 5 st. C gwarantującą sumę średniodobowych temperatur na poziomie 850 st. C. Ten warunek spełnia tylko siew w optymalnych terminach ustalonych na podstawie badań i przebiegu pogody z wielolecia (mapa).

W praktyce rolniczej zawsze są różne komplikacje i rzadko daje się zachować optymalny termin siewu. Wynika to z rodzaju przedplonu i konieczności wykonania uprawek, wapnowania czy nawożenia przedsiewnego. O wschodach i ich wyrównaniu decyduje woda. Zły jest jej niedobór, jeszcze gorszy jak w ub.r. jest jej nadmiar. W praktyce bywa, że rzepak siany terminowo np. 15 sierpnia w złych warunkach, w źle doprawioną glebę wschodzi w tym samy czasie lub później od zasianego np. 25 sierpnia w dobrych warunkach tuż przed opadami deszczu.

Należy podkreślić, że siew w optymalnym terminie jest najlepszy, ale nie można tego robić za wszelką cenę. Pamiętajmy ponadto, zwłaszcza przy siewie punktowym, aby przy siewie o kilka dni przyspieszonym lub w optymalnym terminie trzymać się dolnych zalecanych ilości wysiewu nasion, a przy siewach opóźnionych normę wysiewu zwiększać.

Na samym wstępie zaznaczyłem, że rzepak trzeba siać w takim terminie, aby miał on do dyspozycji 75–80 dni jesiennej wegetacji. W takie widełki czasowe wstrzelić się jest trudno, bo w ostatniej dekadzie każdy sezon był dla rzepaku inny. Były i takie, w których wegetacja rzepaku, choć spowolniona, trwała jeszcze w grudniu. Te anomalie zdarzają się i jak mówił na jednym ze spotkań prof. Witold Grzebisz – da się w polskim klimacie zauważyć zacieranie pór roku.

Te wszystkie czynniki trzeba brać pod uwagę, ale najbardziej racjonalne jest trzymanie się optymalnych terminów siewu. Czym skutkuje siew zbyt wczesny lub zbyt późny? Przy siewie zbyt wczesnym i dodatkowo w warunkach długiej ciepłej jesieni rzepak wyrasta nadmiernie. Teoretycznie takie rośliny tworzą więcej liści i mają wyższy potencjał plonotwórczy, ale w przypadku srogiej zimy zbyt wybujałe rzepaki jako pierwsze padają ofiarą mrozu. Rośliny są wyższe i łatwiej wysmalają je także mroźne wiosenne wiatry.

Dla większości rejonów optymalny termin siewu rzepaku ozimego przypada na okres od 15 do 25 sierpnia. Szczegółowe zalecenia opracowane przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin na podstawie danych z wielolecia obrazuje mapka z podanymi granicznymi terminami siewu rzepaku ozimego.

Na wielu polowych spotkaniach rolnicy są informowani, że przy opóźnionym siewie rzepaku z powodu pogody lepiej wybierać odmiany mieszańcowe. Rzeczywiście odmiany mieszańcowe lepiej znoszą siew opóźniony, ale to część prawdy. Choć mieszaniec lepiej wykorzysta skróconą jesień, to przy opóźnionym siewie nie da z siebie wszystkiego w plonie. Niezależnie czy jest to odmiana populacyjna czy mieszańcowa, rzepak trzeba siać w Polsce w optymalnym agrotechnicznym terminie.

Rzepaki siane z opóźnieniem mają obniżony potencjał plonowania i zdecydowanie cieńsze i krótsze korzenie. Takie rzepaki również łatwo uszkadza mróz, a nawet jeśli przetrwają zimę, to ich krótsze korzenie w pierwszej kolejności zawiodą przy wiosennym deficycie wody. Siew opóźniony skutkuje obniżeniem potencjału plonowania. Np. z badań prof. Krzysztofa Jankowskiego z UW-M w Olsztynie wynika, że średnie opóźnienie siewu rzepaku o jeden dzień poza termin graniczny skutkuje obniżeniem plonu nasion o 50–60 kg/ha. Przy opóźnieniu siewu o tydzień, rzepak plonuje już od 300 do 400 kg/ha niżej, a przy siewie opóźnionym o dwa tygodnie strata plonu może sięgnąć nawet 1 t/ha.

Zaleca się siewy w takiej ilości, aby uzyskać jesienią ok. 60 roślin dla odmian populacyjnych i ok. 40 roślin dla odmian mieszańcowych. Doświadczenia z sezonu największych wymarznięć w historii (2011/2012) pokazują, że i taka obsada jest zbyt duża. Plantatorzy, którzy zdecydowali się wówczas na pozostawienie wymarzniętych plantacji, ale z obsadą ok. 12–15 żywych roślin na m kw, zbierali wtedy przyzwoite plony i od tamtego sezonu wielu rolników zdecydowało się rozrzedzać siewy rzepaku.

Tabela. Obsada roślin rzepaku odmian populacyjnych i mieszańcowych  względem terminu siewu

Region kraju (patrz mapa)	Odmiany populacyjne			Odmiany mieszańcowe
	Termin siewu		Obsada roślin  na m kw.	Termin siewu		Obsada roślin  na m kw.
Region I	15-20.08	wczesny	30–45	20-25.08	wczesny	20–35
	20-25.08	średni	45–65	25-30.08	średni	35–45
	25.08-1.09	opóźniony	65–85	30.08-4.09	opóźniony	45–65
Region II	10-15.08	wczesny	30–45	15-20.08	wczesny	20–35
	15-20.08	średni	45–65	20-25.08	średni	35–45
	20-25.08	opóźniony	65–85	25-30.08	opóźniony	45–65
Region III	5-10.08	wczesny	30–45	10-15.08	wczesny	20–35
	10-15.08	średni	45–65	15-20.08	średni	35–45
	15-25.08	opóźniony	65–85	20-30.08	opóźniony	45–65
Region IV	1-5.08	wczesny	30–45	5-10.08	wczesny	20–35
	5-10.08	średni	45–65	10-15.08	średni	35–45
	10-20.08	opóźniony	65–85	15-25.08	opóźniony	45–65

Jak rzadko siać rzepak? Odpowiedź jest trudna, bo trzeba to dostosować do właściwości odmiany, regionu uprawy, terminu oraz technologii siewu. W tabeli przedstawiamy przykładowe zalecenia opracowane kilka lat temu przez Grupę Rolnik, których interpretację odnośnie regionów uzupełnia mapa opracowana w IHAR z terminami granicznymi siewu rzepaku.

(zdjęcie: Pixabay)