Progi ekonomicznej szkodliwości
Pn
E =
Kz
gdzie:
E – ekonomiczna efektywność zabiegu ochrony roślin
Pn – wartość produkcji uratowanej
Kz – koszt zabiegu
Zwykle ustalone progi są na poziomie, w którym patogen bez jego ograniczania spowodowałby ok. 5-procentowy spadek plonu. Jak wiemy, ceny skupu nie są stałe i 5% dziś i za rok będzie miało inną wartość. Również środki ochrony roślin mające porównywalną rejestrację i zwalczające konkretnych sprawców kosztują od do. Czasami jest to 100% różnicy w cenie, a przecież zabieg jest uzasadniony jeżeli jest efektywny ekonomicznie, czyli wartość wyliczona ze wzoru powyżej jest większa od 1.
Progowa szkodliwość sprawców chorób co do zasady jest też bardzo trudna do oceny i ustalenia. W metodykach integrowanej ochrony roślin można znaleźć wskazówki jak pobierać reprezentatywne próbki roślin, ale już ocena pierwszych symptomów porażenia przez konkretnego sprawcę jest bardzo kłopotliwa. Co ważne, sprawcy chorób roślin bardzo różnią się okresem inkubacji i w niektórych przypadkach, najłatwiej, najtaniej i skutecznie możemy ograniczyć chorobę wykonując zabieg zaraz po infekcji. Gołym okiem infekcji nie ocenimy i nie zobaczymy w okresie inkubacji. Niestety, w tym czasie choroba grzybowa rozwija się, a pierwsze symptomy potwierdzają tylko skalę działalności grzyba.
|
Choroba |
Orientacyjne progi ekonomicznej szkodliwości chorób pszenicy ekonomicznej |
Orientacyjne warunki sprzyjające rozwojowi chorób |
||||
|
Termin obserwacji |
Próg szkodliwości |
Temperatura w oC |
Deszcz (wilgotność) |
Nasłonecznienie |
||
|
dzień |
noc |
|||||
|
Łamliwość źdźbła zbóż i traw |
od początku strzelania w źdźbło do pierwszego kolanka |
20–30% źdźbeł z objawami porażenia |
4-12 |
0-4 |
konieczny (wysoka wilgotność) |
- |
|
Mączniak prawdziwy zbóż i traw |
w fazie krzewienia |
50–70% roślin z pierwszymi objawami porażenia (pojedyncze, białe skupienia struktur grzyba) |
12-20 |
5-12 |
niekonieczny (zarodnikuje w suchej, ciepłej pogodzie; infekcja przy dużej wilgotności w łanie |
mniej niż 5 godzin słońca |
|
w fazie strzelania w źdźbło |
10% roślin z pierwszymi objawami porażenia |
|||||
|
w fazie kłoszenia |
pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym, flagowym lub na kłosie |
|||||
|
Rdza brunatna pszenicy |
w fazie krzewienia |
10–15% liści z pierwszymi objawami porażenia |
12-24 |
0-12 |
niekonieczny (rosa, wysoka wilgotność ok. 100%) |
powyżej 5 godzin |
|
w fazie strzelania w źdźbło |
10% źdźbeł z pierwszymi objawami porażenia |
|||||
|
w fazie kłoszenia |
pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym lub flagowym |
|||||
|
Rdza żółta zbóż i traw |
w fazie krzewienia |
30% roślin z pierwszymi objawami |
9-13 |
sprzyja duża wilgotność |
sprzyja intensywne nasłonecznienie |
|
|
w fazie strzelania w źdźbło |
10% porażonej powierzchni liścia podflagowego |
|||||
|
w fazie kłoszenia |
pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym lub flagowy |
|||||
|
Septorioza paskowana liści pszenicy |
w fazie krzewienia |
30–50% liści z pierwszymi objawami porażenia lub 1% liści z owocnikami |
10-16 |
0-10 |
konieczny (wysoka wilgotność przez 24-48 godzin; wilgotne liście) |
- |
|
w fazie strzelania w źdźbło |
10–20% porażonej powierzchni liścia podflagowego lub 1% liści z owocnikami |
|||||
|
w fazie kłoszenia |
5–10% porażonej powierzchni liścia flagowego lub 1% liści z owocnikami |
|||||
|
Septorioza plew pszenicy |
w fazie krzewienia |
20% roślin z pierwszymi objawami porażenia |
14-24 |
0-14 |
konieczny (rosa, wysoka wilgotność, wilgotne liście) |
rozproszone światło |
|
w fazie strzelania w źdźbło |
20% porażonej powierzchni liścia podflagowego lub 1% liści z owocnikami |
|||||
|
w fazie początku kłoszenia |
10% porażonej powierzchni liścia podflagowego lub 1% liści z owocnikami |
|||||
|
w fazie pełni kłoszenia |
1% porażonej powierzchni liścia flagowego |
|||||
|
Brunatna plamistość liści zbóż |
w fazie krzewienia |
10-15% porażonych roślin z pierwszymi objawami porażenia |
10-18 |
wilgotność powietrza 80%; 12 godzin zwilżenia liści |
- |
|
|
w fazie strzelania w źdźbło |
5% liści z pierwszymi objawami porażenia |
|||||
|
w fazie kłoszenia |
5% liści z pierwszymi objawami porażenia |
|||||
- Ustalone progi szkodliwości sprawców chorób są bardzo pomocne przy podejmowaniu decyzji o ochronie. Jednak każda choroba jest inna, ma inne optymalne warunki infekcji i rozwoju, a także bardzo różny czas inkubacji. Np. septorioza paskowana może wyniszczać liście pszenicy przez miesiąc (tak długi czas inkubacji) i tego nie zauważymy. Najlepiej byłoby ją ograniczyć zaraz po infekcji, czyli miesiąc wcześniej niż chorobę zauważymy
Nie zawsze widać i da się policzyć
r e k l a m a
Mączniak prawdziwy – może być przyczyną dużego spadku plonu (nawet o 40%). Infekcji roślin przez zarodniki znajdujące się w powietrzu sprzyja duże zagęszczenie łanu. Choroba rozwija się w temperaturze od 0 do nawet 30°C (najszybciej przy temperaturze 20°C) i przy niewielkiej wilgotności. Czas inkubacji w temp. 15°C wynosi 5 dni.
Septorioza liści – której zarodniki znajdują się w powietrzu, łatwiej atakuje gęste łany i nie zwalczana może być przyczyną spadku plonu nawet o 60%. Idealne warunki dla rozwoju septoriozy liści to temperatura 12–15°C (maksymalna 22°C) i wilgotność 80%. Jeżeli w takich warunkach termicznych wystąpią ciągłe opady i wysoka wilgotność utrzyma się przez dwie doby, możemy być pewni, że łan został zainfekowany. Czas inkubacji w temperaturze 15°C – 21 do 28 dni.
Rdza brunatna – jej zarodniki znajdują się w powietrzu, a większe nasilenia chorobą notuje się po łagodnych jesieniach i zimach. Im gęstszy siew, tym większe jest porażenie. Rozwojowi rdzy sprzyja temperatura 10–18°C (rozwija się w przedziale do 8 do 28°C), wilgotność 80%, rosa i minimum 5 godzin dziennego nasłonecznienia. Czas inkubacji w temp. 15°C – 10 dni.
Brunatna plamistość liści – zarodniki pochodzą z powietrza i z resztek pożniwnych i, jak w przypadku wszystkich chorób, jej rozwojowi sprzyja duże zagęszczenie roślin. Najszybciej choroba rozwija się przy temperaturze 10–18°C i wilgotności ok. 80%.
Plamistość siatkowa jęczmienia – przenosi się z materiałem siewnym, ale źródłem porażenia są też resztki pożniwne. Nasileniu choroby sprzyja monokultura i gęste siewy a rozwija się ona najszybciej w temperaturze 15°C (może się rozwijać w przedziale od 5–22°C), wilgotność na poziomie ok. 80%, przy częstych opadach i przy nasłonecznieniu dziennym minimum 5 godzin. Może powodować spadki plonów dochodzące do 40%. Czas inkubacji w temperaturze 15°C – 5 dni.
Rynchosporioza liści zbóż – przenosi się z zakażonym materiałem siewnym. Źródłem zakażenia są też resztki pożniwne i samosiewy zbóż. Im gęstszy łan nawożony wysokimi dawkami azotu, tym presja choroby większa. Rozwojowi choroby sprzyjają rosy, obfite opady, temperatura 10–18°C i wilgotność na poziomie 80%. Choroba może być przyczyną 25% spadków plonu. Czas inkubacji w temperaturze 15°C – 13 dni.
- W ograniczaniu suchej zgnilizny kapusty jesienią najważniejsze jest zatrzymanie jej rozwoju na liściu, aby nie doszło do przerastania ogonków liściowych, a wiosną monitoring i zwalczanie choroby w okresie regeneracji rozety i początku formowania łodygi. Zwykle zabiegi są wykonywane standardowo w optymalnym terminie dla skracania rzepaku, lecz najlepiej byłoby kierować się momentem silnego stężenia zarodników grzyba w powietrzu, które są mierzone w siedmiodniowych pułapkach wolumetrycznych, jak na zdjęciu
Komercyjne usługi wykonywujące testy genetyczne na obecność chorób w glebie
Zwalczanie tej choroby ma nieco inny charakter od pozostałych sprawców, bo większość rolników wykonuje jesienią i wiosną zabiegi skracania rzepaku produktami fungicydowymi zwalczającymi także suchą zgniliznę kapusty. Mimo wszystko takie standardowe zabiegi zwłaszcza jesienią mogą być nietrafione w suchą zgniliznę kapusty. Wynika to z tego, że w większości źródłem jesiennych infekcji są zarodniki workowe grzyba (askospory) uwalniane z pseudotecjów powstałych na resztkach pożniwnych rzepaku. W warunkach sprzyjających infekcji młodych roślin rzepaku najbardziej trafiony byłby zabieg chemiczny wykonany po stwierdzeniu w powietrzu wysokiego stężenia zarodników. W Polsce przez wiele lat funkcjonował SPEC – System Prognozowania Epidemii Chorób (dostępny za darmo pod adresem http://cropnet.pl/dbases/spec/) i miejmy nadzieję, że tak będzie dalej, bo od jakiegoś czasu dane nie są aktualizowane. To system wspomagania decyzji w zwalczaniu suchej zgnilizny kapustnych oparty na monitorowaniu stężenia askospor Leptosphaeria spp. w specjalnych pułapkach.
Warto dodać, że askospory (zarodniki workowe) kiełkują w temperaturze 4–8°C już po 8 godzinach. W temperaturach wyższych wzrost grzyba jest bardziej intensywny. Grzyb występuje także w stadium konidialnym. Drobne zarodniki konidialne wydostają się z piknidiów w obecności wody i przy udziale kropel deszczu rozprzestrzeniają się na rośliny. W temperaturze 16°C kiełkują po 24 godzinach, a w temperaturze wyższej i przy wysokiej wilgotności kiełkują znacznie szybciej. Potem miejsce ma inkubacja trwająca w temperaturze ok. 25°C 4–5 dni, ale w warunkach jesieni jest dłuższa. Dopiero po tym rozwoju grzyba wyniszczającym rzepak zauważymy pierwsze oznaki na liściach. Jak widać, skuteczne ograniczanie suchej zgnilizny kapustnych lepiej byłoby wykonać wcześniej bazując na komunikatach stężenia zarodników workowych. Pamiętajmy jednak, że presja tej choroby inna jest na zachodzie, inna na wschodzie Polski, a ponadto w dużym stopniu warunkowana jest tolerancją odmian.
|
Choroba |
Progi szkodliwości (% roślin z pierwszymi objawami choroby) |
Sprzyjające warunki rozwoju |
Źródła infekcji |
|
|
temperatura oC |
wilgotność |
|||
|
Cylindrosporioza |
10 - 20 |
8-24, optymalnie 16 |
wysoka wilgotność gleby i powietrza |
resztki pożniwne, nasiona |
|
Czerń krzyżowych |
10 – 30 (20) |
10-30, optymalnie 20-25 |
wysoka wilgotność powietrza |
nasiona, resztki pożniwne, chwasty |
|
Szara pleśń |
10 – 30 (20) |
10-18, optymalnie 15 |
wysoka wilgotność powietrza |
resztki pożniwne, samosiewy, chwasty nasiona, gleba |
|
Sucha zgnilizna kapustnych |
10 - 15 |
5-25 |
wysoka wilgotność gleby i powietrza |
resztki pożniwne, samosiewy, nasiona |
|
Zgnilizna twardzikowa |
pierwsze objawy choroby (1% liści ) |
5-25, optymalnie 16-22 |
wysoka wilgotność gleby i powietrza |
skleroty w glebie oraz materiale siewnym |
- Progi ekonomicznej szkodliwości i warunki sprzyjające rozwojowi sprawców chorób rzepaku
Marek Kalinowski
Zdjęcia: Marek Kalinowski
Ten produkt może Ciebie zainteresować
Czapka z daszkiem - Tygodnik Poradnik Rolniczy
