Mangan - jeden z najważniejszych mikroelementów dla młodych roślin

Ponieważ mangan odpowiada za prawidłowy przebieg procesu fotosyntezy, wzrost rośliny oraz regulację hormonów roślinnych, dlatego długotrwały niedobór manganu u zbóż powoduje spadek ogólnej kondycji upraw, zaburza prawidłowy wzrost i rozwój roślin oraz zwiększa porażenie roślin przez choroby. Objawy niedoboru tego składnika u zbóż pojawiają się głównie w postaci zmian zabarwienia na liściach. Na młodych liściach pojawia się i jest dobrze widoczna cętkowana chloroza.

Rośliny w zależności od gatunku mają zróżnicowane wymagania pokarmowe w stosunku do mikroelementów. W uprawach zbóż największą rolę odgrywa miedź, mangan i cynk. Spośród zbóż najbardziej wrażliwy na niedobór manganu jest owies. Wrażliwość zbóż na niedobory mikroelementów zamieszczono w tabeli 1.

Tabela 1. Wrażliwość zbóż na niedobory mikroelementów (średnie z różnych źródeł)

Gatunek rośliny	Mikroelementy
	Mn	Zn	Cu
Pszenica	+	+	++
Żyto			+
Jęczmień	+	+	++
Owies	++	+	++

+ średnia wrażliwość

Naturalne zasoby manganu w większości naszych gleb w porównaniu z innymi mikroelementami są duże, bo aż 85% gleb wykazuje średnią, a 8% wysoką zasobność w ten pierwiastek. Jednak mangan nie zawsze jest dobrze przyswajalny dla roślin. Dostępność manganu dla roślin zależy od aktualnego odczynu gleby. Na glebach zakwaszonych z niedoborami manganu spotykamy się rzadko, gdyż niskie pH stymuluje przyswajalność manganu. Natomiast na glebach zwapnowanych, a więc o odczynie zasadowym lub obojętnym, pobieranie manganu przez rośliny jest utrudnione. Z tego powodu niedobór tego składnika spotyka się na glebach niezakwaszonych i w dobrych kulturach. Deficyt manganu występuje także w okresie suszy, dlatego zaleca się w warunkach braku wilgoci w glebie zasilać zboża w postaci dolistnych oprysków manganem. Przyswajalność manganu poprawia się po zastosowaniu mineralnych nawozów fizjologicznie kwaśnych.

Należy pamiętać, by w przypadku niedoborów manganu decyzję o stosowaniu nawozów mikroelementowych podejmować zawsze po analizie gleby na zawartość przyswajalnych form mikroelementów w glebie lub dokładnej lustracji plantacji. W praktyce, rolnicy rzadko wykonują analizy na zawartość mikroelementów i diagnoza niedoboru składników pokarmowych jest stawiana na podstawie wyglądu roślin oraz pojawiających się na ich liściach zmian. Warto pamiętać, że mimo iż dostarcza cennych informacji na temat ich warunków żywieniowych, ale jest trudna i wymaga od obserwatora dużego doświadczenia. Często objawy sugerujące niedobór lub nadmiar jakiegoś składnika pokarmowego można pomylić z objawami będącymi konsekwencją, np. zaburzeń metabolicznych, interakcją między pierwiastkami czy też objawami chorobowymi. Z tego względu lepiej jest wykonać analizę chemiczną gleby na zawartość mikroelementów, nawet jeśli wiąże się z kosztami.

Jako naturalne źródło tego mikroelementu warto przywołać obornik (tabela 2). Jednak z powodu znacznego spadku produkcji nawozów naturalnych, nawóz ten rzadko stosuje się pod uprawę zbóż, a szkoda, bo szczególnie gdy uprawia się je przeważnie w monokulturach jego stosowanie jest wskazane.

Tabela 2. Zawartość mikroelementów w zależności od gatunku zwierząt wg Maćkowiaka i Żebrowskiego (2000) IUNG Puławy

Składnik mg/kg s.m.	Obornik
	bydlęcy	trzody chlewnej	koński	owczy
Bor (B)	20,9	15,9	13,6	18,4
Miedź (Cu)	21,5	22,5	12,3	18,4
Mangan (Mn)	345	288	270	290
Molibden (Mo)	1,66	1,57	0,94	1,23
Cynk (Zn)	175	213	94	112
Kobalt (Co)	1,8	1,46	1,02	0,86

Mikroelementy można stosować w różnych formach, wszystko zależy od tego, jaki efekt chcemy uzyskać, czy ma to być profilaktyczne nawożenie, czy interwencyjne, wynikające z pojawienia się wyraźnych objawów niedoboru mikroelementów na roślinach w postaci odbarwień na liściach. Wybór określonej formy uzupełnienia niedoborów mikroskładników zależy od aktualnego stanu gleby i roślin.

Mangan można dostarczać stosując donasienne zaprawy z tym składnikiem, co korzystnie wpływa na rozwój systemu korzeniowego młodych roślin lub w postaci nawozów mikroelementowych. Nawożenie doglebowe w formie specjalnych nawozów mikroelementowych lub nawozów makroelementowych wzbogaconych dodatkowo w mikropierwiastki stosuje się zazwyczaj w celu utrzymania optymalnej zasobności gleby w te składniki pokarmowe oraz przy okazji by żywić rośliny. Pamiętać należy, że jest to jednak droższa forma aplikacji mikroelementów, w dodatku wolniej działająca w porównaniu do oprysku dolistnego.

Jak wspomniano w artykule, w glebach wilgotnych zawartość manganu przyswajalnego dla roślin jest na ogół wyższa niż w glebach słabo uwodnionych, czyli podczas suszy. Dlatego też w okresie suszy oraz na glebach, o wysokim odczynie, w praktyce świeżo wapnowanych zaleca się stosować dolistne dokarmianie manganem. W tym przypadku niedobory tego składnika pojawiają się dosyć szybko. Zabieg ten szczególnie zalecany jest również na plantacjach tzw. intensywnych, gdyż deficyt tego mikroelementu powoduje istotny spadek odporności zbóż na zgorzel podstawy źdźbła oraz w uprawach monokultur zbożowych.

Dolistne nawożenie roślin to szybki sposób na uzupełnienie niedoborów składników pokarmowych, szczególnie w okresie przedłużającej się suszy lub gdy nie zastosowaliśmy z różnych przyczyn nawożenia doglebowego. Ten sposób aplikacji zalecany jest także na plantacjach zbóż intensywnych, na których uprawia się odmiany plonujące wysoko. Dolistna aplikacja daje natomiast szybsze efekty, więc jest polecana, gdy chcemy natychmiast przeciwdziałać brakom mikroelementów dla roślin. Ta forma jest też preferowana ze względu na to, że jest tańsza w porównaniu do nawożenia doglebowego. Zaletą dolistnego stosowania nawozów mikroelementowych jest również możliwość mieszania ich ze środkami ochrony roślin i z wodnym roztworem mocznika i roztworem siarczanu magnezowego.

Aplikowanie wodnych roztworów soli technicznych manganu jest też mało efektywne, gdyż w takiej formie mangan jest słabo przyswajalny przez rośliny. Lepiej przyswajalną formą manganu są chelaty, czyli kompleksowe połączenia mikroelementów ze związkami organicznymi naturalnymi, jak również syntetycznymi. Są to związki bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie, z których mikroskładniki są powoli uwalniane do formy jonu. Rośliny nie wykazują preferencji i pobierają mikroelementy z chelatu zarówno w formie uwolnionego jonu, jak i całej cząsteczki.

• W dłuższym okresie niedoboru manganu następuje stopniowe zahamowanie wzrostu rośliny, żółknięcie liści, pojawiają się rozległe brunatne nekrozy między nerwami liści starszych, które powiększając się powodują łamanie liści

Dostępne na rynku mikronawozy chelatowe mają tak dobrany skład, aby zapewnić optymalne odżywienie określonej roślinie lub grupie roślin, ze szczególnym uwzględnieniem najbardziej potrzebnych mikroelementów. Do dolistnej aplikacji manganu w zbożach zaleca się, np. Sonta. Niedobory manganu można uzupełniać także po wschodach roślin, najlepiej mikroelementowymi nawozami formułowanymi do stosowania nalistnego. Pamiętajmy, aby na glebach o średniej zasobności w mangan stosować dolistne dokarmianie na plantacjach o dużej wrażliwości na określony mikroelement. W przypadku zbóż jest to mangan i miedź. Na glebach o stwierdzonej niskiej zawartości mikroelementów zaleca się stosować obornik oraz nawozy mikroelementowe doglebowe. Pod zboża zaleca się 6 kg manganu na hektar. Z dokarmiania mikroelementami należy zrezygnować na glebach o wysokiej zawartości tych składników.