W Polsce obniża się odczyn i zakwaszenie gleb
Jak wiemy, w Polsce prawie wszystkie gleby wytworzone są na kwaśnych skałach naniesionych przez lodowce. Na zakwaszenie gleb wpływ ma skała macierzysta i klimat. Podstawową jednak przyczyną zakwaszania się gleb jest to, że wraz z plonami każdego roku zabieramy wapń z gleby (dane w Tabeli 1), a proces ten przyśpiesza stosowanie zakwaszających nawozów azotowych (Tabela 2). 
Klimat Polski i pokrywa glebowa sprzyjają też procesowi wymywania wapnia (także magnezu), skutkiem czego jest systematyczne obniżanie odczynu i zakwaszenie gleb. Znaczenie wapnia z nawozów wapniowych jest olbrzymie.
Wapń jest potrzebny do uregulowania odczynu pH gleby i trzeba wiedzieć, że jest to pierwiastek, którego w glebie i w roślinie nie da się zastąpić żadnym innym pierwiastkiem. Dziś rozpoczynamy cykl porad dotyczących wapnowania i przypominamy znaczenie wapnia w glebie.
Najwięcej zakwaszonych gleb (ponad 60%) występuje w województwach: mazowieckim, podlaskim, łódzkim i podkarpackim. W przeważającej większości gleby zakwaszone to gleby lekkie, piaszczyste.
Uregulowanie odczynu gleby sprzyja poprawie jej właściwości fizycznych i chemicznych, ale również zmniejsza porażanie roślin przez niektóre choroby (np. kiłę kapustnych). Wapnowanie gleby sprzyja rozwojowi pożytecznych mikroorganizmów glebowych, które szybciej przetwarzają resztki pożniwne na materię organiczną.
Gleba o uregulowanym pH magazynuje większe ilości składników pokarmowych w formach przyswajalnych dla roślin (sorpcja).
Neutralizuje toksyczny glin
r e k l a m a
Skutkiem zakwaszenia gleby jest z jednej strony blokowanie i zmniejszenie przyswajalności składników pokarmowych roślin, głównie fosforu, potasu, magnezu i siarki, a z drugiej strony, zwiększenie ruchliwość niebezpiecznych metali ciężkich.
Nieodpowiednia, za niska kwasowość gleby związana z deficytem wapnia powoduje ujawnienie się toksyczności glinu dla roślin (pH poniżej 5,5). Stopniowe uwalnianie do gleby wolnych jonów wodorowych (H+) prowadzi w końcowym stadium procesu do wzrostu zawartości form nierozpuszczalnych metali, np. Al+++, które hamują procesy fizjologiczne roślin. Gromadzenie się tych jonów wyraźnie obniża produktywność gleb kwaśnych, przede wszystkim w górnej warstwie gleby. Wprowadzenie nawozów wapniowych do gleby neutralizuje wolne jony, głównie toksyczny glin i przywraca odpowiedni odczyn gleby dla większości roślin uprawnych.
W tym momencie należy podkreślić rzadko omawianą a wręcz kluczową informację o pH gleby. O odczynie decyduje równowaga między dodatnimi kationami a ujemnymi anionami. Ważna jest jednak nie tylko ta równowaga, ale przede wszystkim optymalny skład kationów kompleksu sorpcyjnego. Jak podawał ostatnio prof. dr hab. Witold Grzebisz na wykładzie w ramach Majówki Timac Agro w Ossie taki optymalny skład kationów w glebach piaszczystych to: 60% Ca, 20% Mg, 6–8% K, 1% Na i 11–13% H, a dla gleb gliniastych 60–70% Ca, 10–20% Mg, 2-5% K, <3% Na i 10–15% H. Niestety takich badań się nie robi. W Polsce bada się tylko pH i określa potrzeby wapnowania dostosowane do kategorii agronomicznej gleb, a zdaniem profesora, niezbędne jest badanie zasobności w kationy wapnia. Są takie metody stosowane i są określone liczby graniczne dla poszczególnych kategorii gleb.
Już przy lekkim zakwaszeniu minerały ilaste będące najdrobniejszą frakcją gleby zamiast tworzyć strukturę gruzełkowatą stają się mobilne i agregaty glebowe rozpadają się. Stosowanie nawozów wapniowych redukuje niekorzystny wpływ kwasowości na wymienione właściwości fizykochemiczne gleb. Uregulowanie odczynu gleby sprzyja poprawie jej właściwości fizycznych i chemicznych, ale również zmniejsza porażanie roślin przez niektóre choroby (np. kiłę kapustnych).
Wapnowanie gleby sprzyja rozwojowi pożytecznych mikroorganizmów glebowych, które szybciej przetwarzają resztki pożniwne na materię organiczną. Gleba o uregulowanym pH magazynuje większe ilości składników pokarmowych w formach przyswajalnych dla roślin (sorpcja). Gleby o uregulowanym odczynie mają też większą pojemność wodną.
Wapń regulując pH gleby odgrywa kluczową rolę w tworzeniu próchnicy. Gleby o właściwym, uregulowanym pH są cieplejsze, mają lepszą strukturę granulometryczną, lepsze właściwości fizykochemiczne, większą pojemność wodną, większą sorpcję wymienną, są łatwiejsze w uprawie, są żyzne. Już przy lekkim zakwaszeniu gleby minerały ilaste będące najdrobniejszą frakcją gleby zamiast tworzyć strukturę gruzełkowatą stają się mobilne i agregaty glebowe rozpadają się. Po wapnowaniu zakwaszonej gleby, nie tylko zwiększa się zawartość wapnia w glebie, ale przywracane jest życie biologiczne gleby: bakterii, mikro i mezofauny.
Większa przyswajalność przy odpowiednim odczynie pH
Spośród trzech składników pokarmowych N, P i K – fosfor najsilniej reaguje na zakwaszenie gleby, ponieważ najefektywniej plonotwórczo działa w glebie o odczynie zbliżonym do pH 7,0. Najsilniejsze wytrącanie fosforanów przez glin i żelazo odbywa się przy pH gleby 3–4, natomiast najsilniejsze wiązanie przez wapń zachodzi w glebie o pH powyżej 7.
Mając to na uwadze, powinniśmy odkwaszać gleby podnosząc pH do poziomu optymalnego dla danej kategorii agronomicznej, ale też wystrzegać się nadmiernego wapnowania, które może się przyczyniać do uwsteczniania przyswajalnego fosforu w glebie. W optymalnym odczynie jest większa przyswajalność Mg, K i N – głównie w formie amonowej. Jedyną wadą wapnowania, zwłaszcza przy gwałtownej zmianie odczynu jest to, że wzrost pH gleby ogranicza przyswajalność przez rośliny większości mikroelementów.
Wpływ wapnia na gleby i odpowiedniego odczynu ich pH na właściwości fizykochemiczne jest bardzo złożony. Ważne jest, że pH nie można zmieniać na siłę i że każda kategoria gleb ma inny zakres optymalnego pH. Dawka i rodzaj nawozu wapniowego powinny być tak dobrane, by wyeliminować z gleby toksyczny glin, zwiększyć przyswajalność fosforu, wapnia, magnezu i potasu oraz zachować warunki do przyswajania mikroskładników.
Marek Kalinowski
fot.
Ten produkt może Ciebie zainteresować
Uprawa ogórków pod osłonami
