Septorioza paskowana liście dominuje wśród chorób pszenicy. Jak ją rozpoznać?

Podkreślali, że programy ochrony tego gatunku powinny uwzględniać ograniczanie sprawcy tej właśnie choroby. Oczywiście nie można pomijać presji mączniaka, brunatnej plamistości liści oraz rdzy brunatnej i żółtej, ale sprawców tych chorób można ograniczać przez wybór bardziej tolerancyjnych odmian. Trudnością w ograniczaniu septoriozy liści jest bardzo długi okres rozwoju utajonego (inkubacji).

Septorioza paskowana liści nie daje objawów nawet 3 tygodnie

Septorioza paskowana liści pszenicy występuje najczęściej na pszenicy, rzadziej na pszenżycie i życie, w dwóch stadiach: workowym stadium doskonałym (Mycosphaerella graminicola) i stadium konidialnym (Septoria tritici). Źródłem infekcji są resztki pożniwne, samosiewy i oziminy, na których grzyb zimuje w postaci piknidiów i grzybni z owocnikami workowymi tworzonymi na obumarłych liściach. Pierwszych zakażeń grzyb dokonuje już jesienią. Wiosną natomiast infekcja dokonywana jest przez zarodniki konidialne, które wydostają się z licznych piknidiów.

Zarodniki konidialne rozprzestrzeniane są przez deszcz. Do wywołania infekcji patogen potrzebuje długiego okresu wysokiej wilgotności powietrza. Wilgotność liści musi być wyższa niż 98% przez 24–48 godzin. Grzyb rozwija się w szerokim zakresie temperatur. Sprzyjającą temperaturą w nocy jest od 0 do 10°C, a w dzień od 10 do 16°C. Czas inkubacji grzyba w temp. 15°C wynosi od 3 do 4 tygodni.

• Pierwsze oznaki septoriozy paskowanej liści pszenicy występują już jesienią w fazie krzewienia na liściach najstarszych, lecz specyficzne objawy jesiennych infekcji są dobrze widoczne z owocnikami grzyba (na czubku środkowego liścia) dopiero wiosną

Septorioza tworzy na liściach plamy ograniczone nerwami

Jak objawia się septorioza paskowana liści na liściach i pochwach liściowych? Początkowo jesienią i wczesną wiosną (objawy występują najpierw na dolnych liściach) obserwuje się owalne szarozielone plamy, które szybko żółkną, a na powierzchni plam pojawiają się owocniki grzyba (piknidia). Są one ułożone wzdłuż nerwów liści.

Stopniowo choroba opanowuje liście rosnące wyżej. Plamy na liściach starszych w późniejszych fazach wzrostu są wydłużone, ograniczone nerwami, między którymi rozwijają się owocniki stadium konidialnego grzyba w postaci czarnych punktów. Plamy w tym czasie mogą mieć kształt nieregularnych prostokątów, a przy silnym porażeniu blaszki liściowej nekroza może obejmować znaczną jej część.

Niestety, inkubacji i rozwoju grzybni wewnątrz liścia nie jesteśmy w stanie dostrzec. Objawy widoczne gołym okiem w postaci pojawiających się na liściach nekroz zaobserwujemy dopiero po trzech tygodniach od infekcji. Zabieg chemiczny w tym momencie jest spóźniony. Dlatego, aby wyprzedzić diagnostykę potwierdzającą obecność choroby warto przeprowadzić test kopertowy. Jest łatwy do wykonania i naprawdę dużo pomaga. Opiszemy go w następnym wydaniu "Tygodnika Poradnika Rolniczego".

Nawet co setny liść z owocnikami 

Z metod niechemicznych septoriozę paskowaną liści skutecznie ograniczają: odpowiedni płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów, optymalne nawożenie azotowe, rozrzedzony siew, używanie kwalifikowanego i zaprawionego materiału siewnego, wybieranie odmian wcześnie dojrzewających i tych o większej odporności na septoriozę paskowaną liści.

Zabiegi chemiczne w integrowanej ochronie roślin są oczywiście ostatecznością. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów w okresie od stwierdzenia objawów należy wykonać z uwzględnieniem progów szkodliwości. Zabiegi przy użyciu środków ochrony roślin wykonuje się od początku fazy strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia. W warunkach sprzyjających rozwojowi choroby zalecany termin zabiegu można wydłużyć do fazy dojrzałości wodnej ziarna.

Termin wykonania zabiegu musi uwzględniać karencję środka, a decyzję trzeba oprzeć na określonych przez IOR – PIB progach szkodliwości:

• w fazie krzewienia – 30–50% liści z pierwszymi objawami porażenia lub 1% liści z owocnikami,
• w fazie strzelania w źdźbło – 10–20% porażonej powierzchni liścia podflagowego lub 1% liści z owocnikami,
• w fazie kłoszenia – 5–10% porażonej powierzchni liścia flagowego lub 1% liści z owocnikami.

W jaki sposób najłatwiej zapobiegać odporności sprawców septoriozy na środki chemiczne?

Mówiąc o septoriozie paskowanej liści pszenicy nie można pominąć problemu jej odporności. W Europie Zachodniej, zwłaszcza tam, gdzie od kilkudziesięciu lat septorioza paskowana liści jest chorobą dominującą w pszenicy, odporność jest faktem. Podstawową grupą chemiczną do zwalczania septoriozy paskowanej liści powinny być azole, bo nadal są skuteczne. Jeszcze lepsze są w zwalczaniu septoriozy (oraz innych chorób zbóż) i zapobieganiu ewentualnej odporności na fungicydy zawierające azole i dodatkowo nowe substancje z grupy karboksyamidów (SDHI).

W przypadku tak podstępnego rozwoju grzyba septoriozy paskowanej liści najlepsze rezultaty jego ograniczania można by osiągnąć wykonując zabieg, gdy grzyb już zaatakował liść, a jeszcze brakuje objawów chorobowych. Są oczywiście komercyjne modele chorobowe i systemy decyzyjne wspomagające ograniczanie sprawcy septoriozy paskowanej liści. Wspomniany test kopertowy nie jest tak dokładny, ale warto skorzystać chociażby z takiej pomocy, którą bezkosztowo przeprowadzimy sami.

• W zaawansowanym stadium porażenia plamy z widocznymi owocnikami septoriozy paskowanej liści pszenicy wydłużają się i układają się w charakterystyczne paski (nieregularne prostokąty) stąd nazwa choroby. Objawy septoriozy paskowanej liści pszenicy są niekiedy podobne do objawów septoriozy plew pszenicy, ale także fuzariozy liści i brunatnej plamistości liści zbóż

fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 11/2023 na str. 18. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.