Producenci mleka i mięsa mogą stosować produkty lecznicze weterynaryjne u zwierząt tylko i wyłącznie wtedy, gdy leki są zalecone przez lekarza weterynarii i stosowane ściśle według jego wskazań. Tylko lekarz weterynarii po zbadaniu zwierząt i postawieniu diagnozy może zlecić właścicielowi zwierząt podawanie produktów leczniczych weterynaryjnych, w tym antybiotyków, według schematu dawkowania określonego przez podmiot odpowiedzialny, czyli producenta leku. Każdy produkt leczniczy weterynaryjny przeznaczony dla zwierząt, których tkanki lub pozyskiwane od nich produkty są przeznaczone do spożycia przez ludzi posiada kategorię dostępności „wydawany z przepisu lekarza - Rp’’. Dlatego też o fakcie podawania produktów leczniczych weterynaryjnych „wydawanych z przepisu lekarza - Rp.” zwierzętom gospodarskim decyduje tylko i wyłącznie lekarz weterynarii.
Lekarz weterynarii, leczący chore stado, każdorazowo zobowiązany jest do pozostawienia w gospodarstwie dokumentacji leczenia zwierząt. Hodowca potwierdza własnoręcznym podpisem przyjęcie do wiadomości zasad stosowania produktu leczniczego weterynaryjnego oraz zobowiązuje się do zachowania okresu karencji, od ostatniego dnia podania leku. Samodzielne stosowanie antybiotyków oraz nielegalny ich zakup jest karalny.
Nadzór Inspekcji Weterynaryjnej nad stosowaniem antybiotyków u zwierząt odbywa się na wielu płaszczyznach. Wśród realizowanych zadań należy wymienić:
1. Regularny nadzór i kontrole oporności na antybiotyki w przypadku zwierząt przeznaczonych do produkcji żywności i zwierząt domowych.
Główny Lekarz Weterynarii w oparciu o współpracę z Państwowym Instytutem Weterynaryjnym – Państwowym Instytutem Badawczym w Puławach, od 2014 roku prowadzi monitoring oporności bakterii występujących u zwierząt (np. Salmonella, E. coli, Campylobacter) na środki przeciwbakteryjne. Od roku 2015 w proces monitoringu antybiotykooporności włączyła się również Inspekcja Sanitarna.
2. Program badania wody stosowanej do pojenia zwierząt gospodarskich na obecność pozostałości antybiotyków.
Każdorazowo, w przypadku stwierdzenia pozostałości antybiotyków w wodzie powiatowi lekarze weterynarii wydają decyzje administracyjne o zablokowaniu stada zwierząt oraz nakazujące czyszczenie linii przeznaczonej do pojenia zwierząt. Decyzja o zablokowaniu stada ma na celu uniemożliwienie wprowadzania zwierząt do obrotu, dzięki czemu istnieje możliwość kontroli, czy zwierzęta w sposób nielegalny nie zostały sprzedane do dalszej hodowli lub rzeźni. Monitoring wody prowadzony jest w gospodarstwach utrzymujących drób (kury, indyki, kaczki) oraz trzodę chlewną i ma na celu dbałość o jakość produktów żywnościowych, zarówno w aspekcie stosowania leków, jak i antybiotykooporności.
3. Monitoring na obecność antybiotyków w produktach pochodzenia zwierzęcego oraz w paszach, przy czym w obu przypadkach niezgodności są stwierdzane bardzo rzadko.
Badania kontrolne pozostałości substancji przeciwbakteryjnych z grupy B1 i B2 w żywności pochodzenia zwierzęcego i paszach obejmują corocznie ok. 12 000 prób. Otrzymane wyniki badań laboratoryjnych wskazują jedynie na 0,25% próbek niespełniających wymagań w tym zakresie. Każdorazowo w przypadku otrzymania wyniku pozytywnego podejmowane są stosowne działania administracyjne. W rezultacie prowadzonych działań Inspekcja Weterynaryjna przeprowadza wzmożone kontrole w gospodarstwach, z których pochodziła żywność lub pasza niespełniające wymagań.
4. Weterynaryjne świadectwa zdrowia dla zwierząt kierowanych do uboju oraz dokument „łańcuch żywnościowy”.
Wpisywane do obu ww. dokumentów informacje dotyczące m.in. leczenia zwierząt (stosowanych produktów leczniczych, ich okresu stosowania oraz okresu karencji) są wnikliwie weryfikowane przez lekarzy weterynarii po dostarczeniu zwierząt do rzeźni. Działanie takie ma zasadnicze znaczenie dla jakości zdrowotnej żywności i jej bezpieczeństwa, ponieważ w przypadku stwierdzenia, że nie został zachowany odpowiedni okres karencji po leczeniu zwierząt antybiotykami, zwierzęta nie mogą zostać przeznaczone do produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego.
5. Nadzór nad obrotem i stosowaniem produktów leczniczych weterynaryjnych w 117 hurtowniach oraz w ponad 7000 zakładach leczniczych dla zwierząt.
Corocznie Inspekcja Weterynaryjna przeprowadza ok. 1300 kontroli ww. podmiotów sektora farmaceutycznego. Kontrolowane są także gospodarstwa rolne w zakresie obecności i stosowania antybiotyków, w tym w szczególności kwestie związane z zachowaniem przez hodowców zwierząt gospodarskich właściwego okresu karencji po zastosowaniu produktów leczniczych weterynaryjnych.
6. Ulotka informacyjna
Przygotowana przez Głównego Lekarza Weterynarii ulotka dla hodowców zwierząt, w której przypomina o obowiązkach ciążących na lekarzach weterynarii i hodowcach w związku ze stosowaniem produktów leczniczych weterynaryjnych w leczeniu zwierząt gospodarskich. Ulotka została umieszczona na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii oraz wysłana do wszystkich wojewódzkich i powiatowych lekarzy weterynarii z prośbą o rozdystrybuowanie jej do jak największej liczby hodowców.
Taki zestaw działań z całym przekonaniem pozwala uznać, że system nadzoru nad stosowaniem antybiotyków w hodowli zwierząt w Polsce zapewnia wysoki poziom bezpieczeństwa żywności pochodzenia zwierzęcego.
Oprac. Beata Dąbrowska
Zdjęcia: Beata Dąbrowska
Zdjęcia: Beata Dąbrowska
Tekst powstał na podstawie umowy o współpracy między Głównym Inspektoratem Weterynarii a „Tygodnikiem Poradnikiem Rolniczym”.
