Siła wyższa i nadzwyczajna okoliczność
Pierwszym jest zaliczenie sytuacji, która spotkała rolnika, do siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności. Przepisy unijne wymieniają tutaj, poza przypadkiem bardzo skrajnym, jakim jest śmierć beneficjenta, również:
- długoterminową niezdolność beneficjenta do wykonywania zawodu,
- poważną klęskę żywiołową powodującą duże szkody w gospodarstwie rolnym,
- zniszczenie w wyniku wypadku budynków inwentarskich w gospodarstwie rolnym,
- chorobę epizootyczną lub chorobę roślin dotykającą, odpowiednio, cały inwentarz żywy lub uprawy należące do beneficjenta lub część tego inwentarza lub upraw,
- wywłaszczenie całego lub dużej części gospodarstwa rolnego, jeśli takiego wywłaszczenia nie można było przewidzieć w dniu złożenia wniosku.
Ponadto do takich okoliczności można zaliczyć:
- zniszczenie upraw przez dzikie zwierzęta,
- zniszczenie upraw w wyniku niekorzystnych warunków atmosferycznych, takich jak susza, gradobicie, powódź, mróz, piorun, osuwiska ziemi, zalanie na skutek opadów atmosferycznych,
- zniszczenie upraw lub płodów rolnych spowodowane pożarem,
- wystąpienie organizmów kwarantannowych,
- tymczasowe aresztowanie beneficjenta,
- zagryzienie przez dzikie zwierzęta zadeklarowanych do płatności zwierząt.
Indywidualne podejście
Ustalenie, czy dana sytuacja jest siłą wyższą, czy nie, zależy od tego, w jakich konkretnych okolicznościach doszło do danego zdarzenia. Chodzi o dowiedzenie, czy w tych okolicznościach dane zdarzenie było nadzwyczajne i nieprzewidywalne oraz niezależne od podmiotu, który się na nie powołuje, i którego następstw nie można było uniknąć mimo zachowania należytej staranności. Aby ustalić, że dane zdarzenie jest siłą wyższą, muszą być spełnione łącznie wszystkie powyższe przesłanki.
Podany powyżej katalog nie wyczerpuje wszystkich możliwych przypadków siły wyższej i nadzwyczajnych okoliczności. Każda sytuacja jest inna. W związku z tym ARiMR podejmuje indywidualnie decyzje dotyczące siły wyższej i nadzwyczajnych okoliczności dla każdego przypadku. Robi to na podstawie dostarczonych przez rolnika odpowiednich dowodów oraz powołując się na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości.
ASF – jakie dowody?
Dowodem potwierdzającym wystąpienie siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności może być, na podstawie art. 75 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem, czyli dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny.
Jeśli np. w gospodarstwie wystąpi ASF, a rolnik ma zobowiązania wynikające z PROW, w którym uwzględniono świnie, takim dowodem, według ARiMR, będzie decyzja właściwego powiatowego lekarza weterynarii nakazująca zabicie lub ubój zwierząt chorych lub zakażonych, podejrzanych o zakażenie lub o chorobę epizootyczną albo zwierząt z gatunków zwierząt wrażliwych na daną chorobę epizootyczną.
W wytycznych Agencji zaznaczono, iż w przypadku płatności związanych z produkcją do zwierząt (bydła, krów, owiec i kóz) za siłę wyższą lub okoliczność nadzwyczajną uznaje się jedynie padnięcie zwierzęcia w okresie przetrzymywania z powodu choroby epizootycznej. W pozostałych przypadkach mają zastosowanie przepisy z tytułu okoliczności naturalnych, pod warunkiem że rolnik powiadomił ARiMR na piśmie w terminie 10 dni roboczych od dnia stwierdzenia spadku liczby zwierząt. Do okoliczności naturalnych zalicza się padnięcie zwierzęcia na skutek choroby oraz padnięcie zwierzęcia na skutek wypadku, za który wnioskodawca nie ponosi odpowiedzialności.
Wydaje się więc, że takie same wytyczne powinny mieć zastosowanie do zwierząt padłych z powodu ASF. Jeśli, oczywiście, rolnik dotrzyma dziesięciodniowego terminu zgłoszenia tego do ARiMR oraz zgłosi się do PIW. Jeśli by tak nie było, rolnicy, którym padły świnie z powodu ASF jeszcze przed wydaniem decyzji o wybiciu stada, mieliby poważny problem.
Niekorzystne zjawiska atmosferyczne
W sytuacji gdy gospodarstwo nawiedziły niekorzystne zjawiska atmosferyczne, takie jak susza, grad, deszcz nawalny, ujemne skutki przezimowania, przymrozki wiosenne, powódź, huragan, piorun, obsunięcie się ziemi lub lawina, i rolnik poniósł straty w uprawach, dowodami potwierdzającymi działanie siły wyższej lub wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności mogą być:
- protokół oszacowania szkód w uprawach rolnych sporządzony przez komisję powołaną przez wojewodę,
- dokument potwierdzający wystąpienie szkody w uprawach rolnych, z którego wynika powierzchnia upraw, na których wystąpiła szkoda, sporządzony przez zakład ubezpieczeń, z którym rolnik zawarł umowę ubezpieczenia upraw co najmniej od jednego z tych ryzyk,
- pisemne oświadczenia potwierdzające wystąpienie szkody sporządzone przez dwóch świadków, którzy nie są domownikami rolnika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników – w przypadku gdy nie powołano komisji, a uprawy nie były ubezpieczone.
Inne okoliczności
W przypadku szkód łowieckich wyrządzonych przez dzikie zwierzęta Agencji trzeba przedstawić protokół z szacowania tych szkód.
Jeśli rolnik zachoruje i w związku z tym nie dopełni zobowiązań wobec ARiMR, powinien dostarczyć do niej zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. W przypadku śmierci rolnika Agencja musi otrzymać odpis skrócony aktu zgonu.
Gdy natomiast uprawy lub zebrane już płody zostaną zniszczone przez pożar, dowodem na jego wystąpienie będzie zaświadczenie wydane przez komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej.
Rolnicy, którzy wzięli od ARiMR dopłaty lub dotacje i nie mogą wywiązać się z przyjętych zobowiązań, ponieważ są na bakier z prawem, powinni dostarczyć Agencji odpis postanowienia sądu o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania, albo wezwanie sądu do odbycia kary pozbawienia wolności lub aresztu.
Rolniku, pilnuj terminu
Drugim kryterium zaliczenia sytuacji, w której znalazł się rolnik, do siły wyższej lub nadzwyczajnej okoliczności, jest dotrzymanie terminu zgłoszenia ich do Agencji. Zgodnie z unijnymi przepisami, przypadki siły wyższej i nadzwyczajnych okoliczności zgłasza się na piśmie właściwemu organowi wraz z odpowiednimi dowodami w ciągu 15 dni roboczych od dnia, w którym beneficjent lub upoważniona przez niego osoba są w stanie dokonać tej czynności.
Jeżeli rolnik spełnił ten wymóg, a starał się o płatności bezpośrednie, decyzję o uznaniu siły wyższej czy nadzwyczajnych okoliczności podejmuje kierownik biura powiatowego ARiMR. Jeśli decyzja będzie pozytywna, rolnik zachowuje prawo do uzyskania płatności.
Ten termin jest niezależny od terminu dziesięciodniowego, w którym trzeba zgłosić spadek liczby zwierząt.
W przypadku zobowiązań wynikających z PROW kwestie te trzeba wyjaśniać z dyrektorem oddziału regionalnego ARiMR.
Działania premiowe
Jeśli rolnik korzysta z działań premiowych, takich jak "Restrukturyzacja małych gospodarstw" oraz "Premie dla młodych rolników", a restrukturyzacja lub rozwój gospodarstwa zostały zaplanowane m.in. w oparciu o produkcję trzody chlewnej, produkcja ta powinna być prowadzona zgodnie z obowiązującymi warunkami weterynaryjnymi.
Jeśli one nie pozwalają rolnikowi kontynuować przyjętych zobowiązań, a zostały zaliczone do nadzwyczajnych okoliczności lub siły wyższej, rolnik może wystąpić do dyrektora oddziału regionalnego Agencji z wnioskiem o wyrażenie zgody na zmianę założeń biznesplanu w trakcie jego realizacji, w tym wydłużenie okresu jego realizacji. Do tego wniosku beneficjent dołącza zmieniony biznesplan wraz z podaniem przyczyn uzasadniających planowane zmiany. Zmiany mogą dotyczyć, na przykład, inwestycji w środki trwałe czy planowanego sposobu osiągnięcia wzrostu wielkości ekonomicznej gospodarstwa.
Przypomnijmy, iż w przypadku obu tych działań rolnik powinien zrealizować biznesplan nie później niż do upływu 3 lat od dnia wypłaty pierwszej raty pomocy. Powinien też prowadzić gospodarstwo zgodnie z przyjętą strukturą produkcji oraz zrealizować zadeklarowane w biznesplanie działania.
Modernizacja gospodarstw
Przepisy dotyczące siły wyższej i nadzwyczajnych okoliczności mają również zastosowanie do "Modernizacji gospodarstw rolnych". Jak wyjaśnia ARiMR, w przypadku wystąpienia ASF na danym obszarze lub bezpośrednio w gospodarstwie beneficjenta ocena, czy i w jakim zakresie będzie miało to wpływ na wykonanie zobowiązań zawartych w umowie, w tym na osiągnięcie celu (np. zwiększenie rentowności i konkurencyjności w obszarze: rozwój produkcji prosiąt), dokonywana będzie indywidualnie. Agencja uwzględni tutaj powszechnie obowiązujące przepisy prawa oraz postanowienia umowy. Indywidualne podejście ARiMR zastosuje również do oceny, czy objęcie gospodarstwa rolnika restrykcjami związanymi z wystąpieniem ASF może stanowić podstawę do stwierdzenia wystąpienia siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności, w przypadku wystąpienia których może on zostać całkowicie lub częściowo zwolniony z wykonania przyjętych w umowie zobowiązań.
Umowa określa m.in. zasady realizacji inwestycji, warunki wypłaty pomocy oraz zobowiązania beneficjenta, których przestrzeganie warunkuje możliwość wypłaty środków finansowych bądź przesądza o możliwości zachowania prawa do wypłaconej już pomocy.
Magdalena Szymańska
fot. główne: Pixabay
