Powoli gasnący optymizm na rynku mleka

Okres podwyżek cen mleka surowego trwał przez pół roku. Pierwszy spadek, jak można było się spodziewać, miał miejsce w styczniu. Od lat grudzień jest miesiącem, w którym cena mleka w większości firm znacząco wzrasta, ze względu na premie wypłacane dostawcom. Według Głównego Urzędu Statystycznego, przeciętna cena w styczniu 2021 roku wynosiła 149,35 zł/hl. W porównaniu do grudnia jest to spadek o zaledwie 2,3%. Co istotne, ceny w skupie mleka były wyższe o 8,9% niż w styczniu 2020 roku. Tak wysoki poziom cen na początku roku osiągnięto po raz ostatni w 2014 roku. Jednak moim zdaniem nadchodzi czas obniżek – dotyczyć to będzie nawet takich gigantów jak SM Mlekpol. Oczywiście pierwsze korekty cen w dół będą niewielkie, a dalszy rozwój sytuacji zależny będzie w znacznej mierze od wyniku rozmów z sieciami handlowymi. Docierające po nich sygnały nie napawają wyjątkowym optymizmem.

I o ile z końcem roku zaczęła ona w wielu państwach spadać, to w Polsce nadal notuje się wzrosty. W grudniu 2020 r. zanotowano przyrost na poziomie 1,2%. Styczeń przyniósł kolejne zwyżki – wyprodukowaliśmy rekordową jak na ten miesiąc ilość mleka, a mianowicie 1 016,2 mln litrów. Nie jesteśmy jednak numerem jeden w unijnej dynamice produkcji mleka: w Irlandii grudniowe dostawy wzrosły o 4,6%, we Włoszech o 3,5%. W państwach kojarzonych z produkcją mleka zaczyna ona spadać – co miało miejsce w Niemczech i Francji.

W niektórych państwach Europy, jak wymienionych Niemczech i Francji, zaczyna zmniejszać się pogłowie bydła mlecznego – we Francji aż o 3,2%, w Niemczech – 2,9%. W Polsce, tak jak w przypadku Finlandii czy Szwecji, zanotowano niewielki wzrost wielkości stad. Trend ten może w dłuższej perspektywie się pogłębiać. Polskie przedsiębiorstwa mleczarskie bez wątpienia potrzebują coraz większej ilości surowca, a wypłacane przez nie ceny nie odstają od tych w państwach Europy Zachodniej. Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden element. Rentowność polskich mleczarni to z reguły 1 procent, zaś rentowność na poziomie 2–3% jest dobrym wskaźnikiem. Zachodnioeuropejskie przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem mleka uważają za minimum: rentowność na poziomie 5%, chociaż z reguły bywa ona większa.

Rosnąca cena mleka w Polsce była jednym z czynników do dalszego powiększania produkcji, która jest na dzień dzisiejszy czwartą co do wielkości wśród krajów UE. Polscy producenci mleka już w 2019 r. odpowiadali za 8,5% unijnych dostaw. Jednak do lidera, jakim są Niemcy jeszcze nam trochę brakuje. Co piąty litr unijnego białego surowca produkowany jest przez naszych zachodnich sąsiadów, kolejna w tym rankingu Francja odpowiada za 17,2% dostaw.

To właśnie w tych państwach mamy do czynienia z powtarzającymi się regularnie protestami producentów mleka. Przytoczyć tu można chociażby niedawne blokady niemieckich centrów dystrybucyjnych sieci handlowej Aldi. Ogniwem zapalnym była zapowiedziana przez tego detalistę obniżka cen masła. W odpowiedzi na protesty padły obietnice, że sieć pozyskiwać będzie mleko zarówno konwencjonalne, jak i ekologiczne wyłącznie z niemieckich gospodarstw. Odbyły się już pierwsze spotkania z udziałem polityków, szerszego grona detalistów, przetwórców i rolników z landów, w których miały miejsce protesty. Być może jest to rozwiązanie, które wpłynie na poprawę sytuacji niemieckich producentów mleka.

Niestety, powoli i do polskich producentów zaczynają docierać te same niepokojące ich zachodnich kolegów sygnały. Wizja, jaką prezentuje polityka  ,,Zielonego ładu”, która narzucać będzie nowy ton w rolnictwie w najbliższych latach, wymusi znaczące zmiany w gospodarstwach. Sama konwersja gruntów pod produkcję ekologiczną na poziomie 25% areału staje się nie lada problemem w większości państw unijnych – a to dopiero wierzchołek przysłowiowej góry lodowej. W Polsce jest to produkcja szczątkowa, a jej wymuszenie zmniejszy wydajność wielu gospodarstw posiadających niejednokrotnie znaczne obciążenia wynikające z kredytów.

Niestety, działania unijnych instytucji wydają się niejednokrotnie niespójne, momentami groźne. Do tego dokładają się nierozwiązane wciąż problemy w skali Wspólnoty – 80 procent unijnych dotacji kierowanych jest do 20 procent unijnych rolników. Stan ten prawdopodobnie ulegnie pogłębieniu i nijak nie wpłynie na poprawę rentowności gospodarstw. Założenia nowej Wspólnej Polityki Rolnej mówią o zapewnieniu bezpieczeństwa dostaw i suwerenności żywnościowej. Innymi słowy: wyżywienie rosnącej populacji przy możliwie najniższych kosztach. Tylko jak to zrobić? Gdzie więc założenie wzrostu przychodów, wynikające z bardziej świadomych wyborów konsumentów? Skąd więc protesty chociażby pod wspomnianymi wcześniej centrami dystrybucyjnymi Aldi? Z oczywistego faktu, że przychody w rolnictwie powinny w głównej mierze pochodzić z rynku a nie z systemów dopłat.

Artur Puławski
Zdjęcie: Pixabay