Według danych IUNG-PIB najbardziej zakwaszone gleby występują w województwach: łódzkim, małopolskim i podkarpackim – ponad 70% wszystkich gleb o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym. Najmniej takich gleb stwierdza się w województwach: opolskim i kujawsko-pomorskim – około 35% (Źródło: Studia i Raporty IUNG-PIB, 2021).
Wapnia w glebie ciągle ubywa
Odczyn pH gleby jest ważnym i wspieranym elementem krajowego Planu Strategicznego i Wspólnej Polityki Rolnej. Tylko optymalny odczyn dla danej kategorii agronomicznej pozwala dobrze zarządzać składnikami odżywczymi. Niestety, nawet ten przedstawiony na początku niekorzystny stan kwasowości polskich gleb nie jest trwały. Nawet gleby żyzne z uregulowanym odczynem ulegają procesom obniżającym pH. Warto je poznać i rozumieć. Po każdym sezonie wegetacyjnym odczyn gleby może się obniżać w wyniku:
- wymywania wapnia (i innych kationów zasadowych) przez opady atmosferyczne,
- naturalnie zachodzących procesów mineralizacji glebowej materii organicznej,
- pobrania przez rośliny wapnia i magnezu wynoszonego z plonem,
- zakwaszającego wpływu na glebę fizjologicznie kwaśnych nawozów.
To są naprawdę duże ilości wapnia. W wyniku wymywania i naturalnych procesów w naszym klimacie rocznie z wierzchniej warstwy gleby ubywa od 150 do 250 kg CaO/ha. Sporo wapnia wynosimy z gleby z plonami roślin uprawnych. Rocznie to nawet 150 kg Ca/ha w uprawie rzepaku, jeszcze więcej wapnia wynoszą korzenie buraka cukrowego.
Zakwaszające działanie azotu
Zakwaszający wpływ nawozów jest duży, a za głównego winowajcę uważa się azot. W dużym uproszczeniu aby zneutralizować 1 kg wysianego azotu potrzeba 1,5 kg CaO. Wysianie zatem 73 kg azotu na hektar, wymaga zastosowania co najmniej 110 kg CaO/ha. Ale to duże uproszczenie. Zakwaszające działanie azotu zależy od gleby, uprawianej rośliny, terminów aplikacji nawozu i zdecydowanie najbardziej od formy nawozowej azotu, co pokazują dane w tabeli 2. Ma to wymierny wpływ na pH gleby, a kwaśny odczyn polskich gleb jest ważną przyczyną niższej efektywności składników pokarmowych i niskiego plonowania roślin uprawnych. Niski odczyn gleb:
- zmniejsza efektywność wykorzystania azotu i fosforu,
- zwiększa gazowe straty azotu z nawozów,
- wzmaga proces mineralizacji trwałej próchnicy,
- sprzyja akumulacji glinu w glebie,
- zwiększa toksyczność i włączenie w łańcuch troficzny metali ciężkich,
- zwiększa zanieczyszczenia wód wskutek wymywania pierwiastków biogennych.
Brak wapnia dostępnego i przyswajalnego powoduje niską jego koncentrację w roślinach, co ma wpływ na ich odporność na choroby, a także obniża jakość płodów rolnych, zwłaszcza roślin wapniolubnych.
Marek Kalinowski
