Znaczenie wapnia z nawozów wapniowych jest olbrzymie. Wapń jest potrzebny do uregulowania odczynu pH gleby i trzeba wiedzieć, że jest to pierwiastek, którego w glebie i w roślinie nie da się zastąpić żadnym innym pierwiastkiem. Dziś kontynuujemy cykl porad dotyczących wapnowania i przypominamy rolę wapnia w glebie i jego oddziaływanie na wzrost i rozwój roślin.
Ociepla glebę
Uregulowanie odczynu gleby sprzyja poprawie jej właściwości fizycznych i chemicznych, ale również zmniejsza porażanie roślin przez niektóre choroby (np. kiłę kapustnych. Wapnowanie gleby sprzyja rozwojowi pożytecznych mikroorganizmów glebowych, które szybciej przetwarzają resztki pożniwne na materię organiczną. Gleba o uregulowanym pH magazynuje większe ilości składników pokarmowych w formach przyswajalnych dla roślin (sorpcja). Wapń regulując pH gleby odgrywa kluczową rolę w tworzeniu próchnicy. Gleby o właściwym, uregulowanym pH są cieplejsze, mają lepszą strukturę granulometryczną, lepsze właściwości fizykochemiczne, większą pojemność wodną, większą sorpcję wymienną, są łatwiejsze w uprawie, są żyzne.
Najwięcej zakwaszonych gleb (ponad 60%) występuje w województwach: mazowieckim, podlaskim, łódzkim i podkarpackim. W przeważającej większości gleby zakwaszone to gleby lekkie,
piaszczyste.
Neutralizuje toksyczny glin
Skutkiem zakwaszenia gleby jest z jednej strony blokowanie i zmniejszenie przyswajalności składników pokarmowych roślin, głównie fosforu, potasu, magnezu i siarki, a z drugiej strony, zwiększenie ruchliwości niebezpiecznych metali ciężkich. Nieodpowiednia, za niska kwasowość gleby związana z deficytem wapnia powoduje ujawnienie się toksyczność glinu dla roślin (pH poniżej 5,5). Już przy lekkim zakwaszeniu gleby minerały ilaste, będące najdrobniejszą frakcją gleby zamiast tworzyć strukturę gruzełkowatą stają się mobilne i agregaty glebowe rozpadają się. Stosowanie nawozów wapniowych redukuje niekorzystny wpływ kwasowości na wymienione właściwości fizykochemiczne gleb.
Zakwaszenie gleb, szczególnie lekkich, skutkuje większym wymywaniem składników pokarmowych, uwstecznianiem fosforu, osłabia wiązanie azotu z powietrza, spowalnia tempo rozkładu organicznych związków wapnia, azotu, siarki i fosforu.
Uruchamia składniki
Spośród trzech składników pokarmowych N, P i K – fosfor najsilniej reaguje na zakwaszenie gleby, ponieważ najefektywniej plonotwórczo działa w glebie o odczynie zbliżonym do pH = 7,0. W optymalnym odczynie jest większa przyswajalność Mg, K i N – głównie w formie amonowej. Jedyną wadą wapnowania, zwłaszcza przy gwałtownej zmianie odczynu jest to, że wzrost pH gleby ogranicza przyswajalność przez rośliny większości mikroelementów.
Dawka i rodzaj nawozu wapniowego powinny być tak dobrane, by wyeliminować z gleby toksyczny glin, zwiększyć przyswajalność fosforu, wapnia, magnezu i potasu oraz zachować warunki do przyswajania mikroskładników.
Ogranicza patogeny
Wpływ wapnia na gleby i odpowiedni odczyn ich pH na właściwości fizykochemiczne jest bardzo złożony. Ważne jest, że pH nie można zmieniać na siłę i że każda kategoria gleb ma inny zakres optymalnego pH, o czym też pisaliśmy w nr 20 Tygodnika Poradnika Rolniczego.
A jakie znaczenie odgrywa wapń w rozwoju i wzroście roślin? Roślina dobrze zaopatrzona w wapń, zgodnie z jej potrzebami pokarmowymi, buduje zdrowy i prawidłowy system korzeniowy. Rośliny lepiej się ukorzeniają, bo rozwój korzeni nie jest hamowany przez toksyczny glin. Dobra dostępność wapnia pozwala roślinom łatwiej pobrać inne składniki pokarmowe i lepiej je wykorzystywać. Prawidłowe odżywienie wapniem zmniejsza także stres na susze i ogranicza np. występowanie kiły kapusty.
Wapnowanie ogranicza występowanie szkodliwych dla rozwoju roślin grzybów i pasożytów, które preferują kwaśny odczyn gleby.
Objawy niedoboru
Mimo olbrzymich korzyści wynikających z wapnowania, nie można regulować odczynu pH nadmiernie. Jednakowo groźny dla gleby i roślin jest niedobór wapnia, jak i jego nadmiar. Np. nadmierna zawartość wapnia w glebie, spowodowana stosowaniem zbyt dużych dawek nawozów wapniowych może nasilać występowanie parcha u ziemniaków i zgniliznę pędu u tytoniu. W Polsce mamy takie sytuacje rzadko, a powszechny jest niedobór wapnia i zbyt niskie pH gleb.
Skutki braku wapnia w roślinie są bardzo poważne. W takich sytuacjach dochodzi do zwiększonej przepuszczalności tkanek i zaburzeń podstawowych funkcji komórkowych. Niedobór jest widoczny na młodszych częściach roślin i objawia się na korzeniach (słabo wykształcone, cieniutkie, powyginane i często zwinięte) i łodyżkach liściowych (przybierają pokrój haczykowaty, a żyłki przybierają barwę jasnobrązową).
Rośliny uprawne różnią się reakcją na kwaśny odczyn gleb. Do bardzo wrażliwych na zakwaszenie gleby należą pszenica, jęczmień, kukurydza, rzepak, buraki cukrowe i pastewne, bobik oraz lucerna, a do mniej wrażliwych – żyto, owies i ziemniaki. Natomiast gryka, łubin żółty i seradela tolerują kwaśne
gleby.
Spaja komórki roślin
Aby lepiej to zrozumieć, trzeba zagłębić się w fizjologię roślin. Wapń, który strukturalnie występuje w blaszce środkowej ścian komórkowych, pełni szereg bardzo istotnych funkcji w roślinie. Wchodzi m.in. w skład ścian komórkowych, ma wpływ na ich przepuszczalność, aktywuje enzymy, neutralizuje kwasy organiczne, wpływa na rozwój i wzrost korzeni.
Wapń odgrywa podstawową rolę w stabilizowaniu pektyn tworzących blaszkę środkową ściany komórkowej, która jest elementem spajającym poszczególne komórki ze sobą. Ściany komórkowe tworzą układ szkieletowy nadający roślinom odpowiednią wytrzymałość, a ponadto, decydują o odporności roślin na niesprzyjające warunki pogodowe i stanowią zaporę przed patogenami.
W warunkach suszy wapń stabilizuje struktury białkowe. Wpływa również korzystnie na działanie niektórych enzymów i utrzymuje komórki w stanie właściwego uwodnienia.
Marek Kalinowski
