Poplon ozimy - doskonały na rezerwową paszę i biogaz

Uprawa żyta w poplonie ozimym oraz kukurydzy lub sorgo w plonie wtórym jest dobrym i sprawdzonym rozwiązaniem w produkcji biomasy. Uprawa poplonów ozimych jest polskim rolnikom dobrze znana, ponieważ były i nadal są – ale w małym zakresie – wykorzystywane do produkcji pasz objętościowych. Natomiast w gospodarstwach bezinwentarzowych biomasę z poplonu ozimego i plonu wtórego można wykorzystywać do produkcji biogazu. Biomasa rolnicza stanowi wówczas dodatek do substratów odpadowych pochodzących z rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego przeznaczonych dla biogazowni. Z tego powodu biomasa powinna charakteryzować się wysokimi plonami i dobrą wydajnością biogazu z jednostki powierzchni pola oraz niskimi kosztami produkcji.

Dla osiągnięcia powyższych zadań, istotne znaczenie ma dobór właściwych gatunków roślin, a nawet odmian oraz sposób ich uprawy. To ma szczególne znaczenie na glebach gorszej przydatności rolniczej, w rejonach o małej ilości opadów atmosferycznych (< 550 mm) i niskim poziomie wody gruntowej. W takich warunkach klimatyczno-glebowych dobrym rozwiązaniem w praktyce rolniczej jest produkcja biomasy z uprawy poplonów ozimych i roślin w plonie głównym, a nie z roślin egzotycznych uprawianych w plonie głównym. W tym celu najczęściej stosowane jest żyto ozime wysiewane w czystym siewie i nawożone intensywnie azotem. W minionych latach przy niedoborze azotu w handlu, zalecano uprawę żyta z wyką kosmatą. Jednak wyniki doświadczeń potwierdziły większą korzyść z uprawy żyta w czystym siewie i nawożonego azotem wczesną wiosną w ilości ok. 120 kg/ha.

Natomiast nie jest obojętny dobór odmiany żyta uprawianego w poplonie ozimym. Bardziej przydatne na paszę są odmiany typu zielonkowego, charakteryzujące się dobrą odpornością na wymarzanie, choroby i wczesną suszę wiosenną oraz dobrze wykorzystujące wodę w jesieni i zimą. Poza tym, wczesnym rozpoczęciem wegetacji wiosną i dobrymi przyrostami biomasy przy niższych temperaturach powietrza. Odmianami żyta ozimego typu zielonkowego są np. Pastar Sellino i Magnifico.

Użytkowanie biomasy z żyta na paszę można rozpocząć wczesną wiosną w formie pastwiskowej, a w okresie późniejszym jako zielonkę koszoną do bezpośredniego skarmiania, aż do fazy początku kłoszenia żyta. Nadwyżki zielonki koszonej w tej fazie wzrostu można przeznaczyć na kiszonkę. Natomiast biomasę z żyta uprawianego na biogaz zbiera się w fazie mleczno-woskowej dojrzałości ziarna, około jednego miesiąca później. W tym czasie następuje bardzo intensywny przyrost substancji organicznej oraz wydajności energetycznej dając plony zielonej masy > 400 dt/ha.

Bezpośrednio po zbiorze biomasy z poplonu ozimego trzeba wykonać orkę na średnią głębokość oraz zastosować bronowanie aby nie dopuścić do przesuszenia gleby. Następnie dokonać nawożenia i wysiewu nasion na plon wtóry. Do tego celu najlepiej nadają się średnio wczesne odmiany kukurydzy lub sorgo. Wysokość nawożenia mineralnego trzeba dostosować do zasobności gleb w składniki pokarmowe oraz zakładany poziom plonów biomasy w plonie wtórym. Optymalnym poziomem nawożenia określonym na podstawie wieloletnich doświadczeń polowych wykonanych w latach 2007–2012 jest w kg/ha: 100–130 N, 40–60 P₂O₅ i 80–100 K₂O. Wysiewu kukurydzy dokonuje się zaprawionym ziarnem o sprawdzonej sile kiełkowania w ilości 80 kg/ha lub sorgo w ilości 10 kg/ha.

Zbioru biomasy kukurydzy i sorgo dokonuje się w fazie mleczno-woskowej dojrzałości ziarna, pociętej na sieczkę z przeznaczeniem na kiszonkę. Jeżeli w okresie jesiennym jest korzystna pogoda dla wzrostu kukurydzy, warto pozostawić część plantacji do zbioru w fazie dojrzałego ziarna. Wówczas uzyskuje się o 25% wyższe plony jednostek pokarmowych i wydajności energetycznej.

Badania naukowe nad możliwością zwiększenia produkcji biomasy na paszę lub dla biogazowni za pomocą uprawy poplonów ozimych i roślin uprawianych w plonie wtórym, przeprowadzono w latach 2007–2012 w ZD Stary Sielec pow. Rawicz. Wyniki tych doświadczeń (wykres.) pokazują, że łączny zbiór pasz objętościowych z poplonów ozimych i kukurydzy lub sorgo jest większy od plonów obu wymienionych roślin uprawianych w plonie głównym. Poza wysokimi plonami zielonej i suchej masy uzyskuje się bardzo dobrą wydajność biogazu (> 17 000  m³/ha) z jednostki powierzchni pola.

Zwiększanie powierzchni uprawy poplonów ozimych do produkcji biomasy ma uzasadnienie nie tylko ekonomiczne, ale przede wszystkim rolnicze. W praktyce rolniczej prawie wszystkie możliwe stanowiska przeznaczane pod wiosenne uprawy, powinny być obsiane poplonami, które obok wielu korzyści umożliwiają realizację programu zwiększania powierzchni terenów zielonych na obszarach wiejskich (tzw. zazielenienie) w ramach WPRolnej UE.

Trzeba podkreślić, że w warunkach klimatyczno-glebowych Wielkopolski, łączne plony biomasy z żyta poplonowego i kukurydzy lub żyta i sorgo w plonie wtórym są wyższe od plonów biomasy kukurydzy, sorgo i buraków cukrowych uprawianych w plonie głównym. Buraki cukrowe stanowią dobre odniesienie do oceny efektywności produkcji biomasy na potrzeby energii odnawialnej, ponieważ bardzo dobrze wykorzystują energię słoneczną, CO₂, wodę i składniki pokarmowe do tworzenia substancji organicznej. Stąd produkcja biomasy za pomocą żyta w poplonie ozimym i kukurydzy w plonie wtórym, dająca ok. 30% wyższe plony suchej masy od buraków cukrowych (korzenie + liście), wskazują na bardzo efektywną metodę pozyskiwania substancji organicznej. Dlatego ten sposób produkcji biomasy wykorzystywanej zarówno na paszę objętościową, jak i na wartościowe substraty dla biogazowni, zasługuje na większe upowszechnianie w praktyce rolniczej, szczególnie w warunkach postępującego ocieplania klimatu.

Henryk Burczyk IWNiRZ – Poznań
(Fot. Archiwum)