Te specyficzne objawy na liściach, łodygach, pąkach i łuszczynach wywoływane przez szarą pleśń, to szarobrązowy nalot grzybni. W praktyce łatwo jednak o błędy w rozpoznaniu choroby. Porażone szarą pleśnią części rośliny zamierają, a w przypadku zaatakowania młodych roślin rzepaku jesienią może dojść do całkowitego ich zamierania.
Co sprzyja rozwojowi szarej pleśni?
Dla rozwoju choroby zasadnicze znaczenie mają okresy zimnej i mokrej pogody oraz uszkodzenia roślin powstałe na skutek mrozów, przymrozków i innych czynników raniących, jak szkodniki czy wjazd z opryskiwaczem bez odpowiednich osłon pod prześwitem ciągnika w zaawansowanych fazach wzrostu roślin. Sprawca choroby jest polifagiem i występuje bardzo powszechnie na roślinach rolniczych, ozdobnych i przemysłowych oraz na krzewach owocowych i warzywach.
Grzyby szarej pleśni infekują rzepak przez cały okres jego rozwoju, ale największe szkody powoduje podczas kwitnienia oraz tworzenia łuszczyn, zwłaszcza w czasie wilgotnej i chłodnej pogody. Silne porażenie łuszczyn prowadzi od obniżenia liczby i masy tysiąca nasion. Porażone liście mają ograniczoną powierzchnię asymilacyjną i są źródłem porażenia dla innych organów. Porażenie łodyg powoduje ograniczenie przewodzenia substancji pokarmowych i wody.
- Szara pleśń jak wskazuje nazwa, objawia się na liściach i innych organach rzepaku pleśnią szarej barwy. Mimo to na pierwszy rzut oka jest podobna i może być mylona z objawami suchej zgnilizny kapustnych, zgnilizny twardzikowej i mączniaka rzekomego
Skąd biorą się zarodniki szarej pleśni w rzepaku?
Źródłem infekcji są najczęściej resztki pożniwne, zainfekowane nasiona, jak również sklerocja znajdujące się w glebie. Wg biologii patogenu opisanej w publikacji „Dobre praktyki rolnicze w produkcji integrowanej z zastosowaniem pożytecznych mikroorganizmów w uprawie rzepaku” – ze sklerocjów niekiedy wyrastają apotecja, w których powstają worki zawierające jednokomórkowe askospory. Najczęściej jednak na powierzchni porażonych fragmentów roślin oraz rozwijającej się na sklerocjach grzybni powstaje zarodnikowanie konidialne, które tworzy szary nalot. Sprawca choroby najczęściej rozprzestrzenia się poprzez zarodniki konidialne, które masowo tworzą się na porażonych tkankach.
Zarodniki kiełkują tylko w kropli wody, a wyrastające z nich strzępki grzybniowe przerastają do tkanek roślin przez kutikule lub rany. Grzyb ten może też rozwijać się saproficznie, czyli na martwych tkankach organicznych, np. na płatkach kwiatowych opadających podczas kwitnienia na liście, a następnie infekować nieuszkodzone tkanki roślin. W korzystnych warunkach infekcja przebiega w ciągu kilku godzin.
Jak objawia się szara pleśń?
Objawy szarej pleśni występują na łodygach, liściach i łuszczynach we wszystkich fazach rozwojowych rzepaku. Porażone szarą pleśnią części roślin mają sinozielone plamy pokryte często szarobrązowym nalotem grzybni z zarodnikami konidialnymi. Zainfekowane przez patogen liście oraz łodyga stają się szarobrunatne i stopniowo gniją.
W przypadku silnej infekcji łodyg, roślina przełamuje się i zamiera. Na porażonych łuszczynach także występuje szary nalot, natomiast wewnątrz znajdują się drobne, często niedojrzałe nasiona. W przypadku silnego porażenia łuszczyny przedwcześnie zasychają i pękają.
Rozwojowi choroby sprzyjają opady deszczu, duża wilgotność względna powietrza i temperatura wynosząca 10–18°C, duży udział rzepaku w płodozmianie i nadmierne zagęszczenie roślin na plantacji. Uszkodzenia roślin powodowane przez maszyny, szkodniki, mróz, grad, inne choroby itp. także sprzyjają rozwojowi sprawcy szarej pleśni, ponieważ ułatwiają wnikanie grzyba do tkanek.
Zwalczanie szarej pleśni
Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, zanim sięgniemy po metodę chemiczną powinniśmy wykorzystać agrotechniczne, hodowlane i biologiczne metody ograniczania sprawców chorób roślin.
Z metod agrotechnicznych zagrożenie szarą pleśnią redukuje prawidłowy płodozmian, rzadszy siew, niszczenie resztek pożniwnych, izolacja przestrzenna form jarych od ozimych, zwalczanie szkodników i unikanie uszkodzeń mechanicznych roślin rzepaku.
- Szara pleśń poraża żywe organy, ale może też rozwijać się saprofitycznie na opadających płatkach kwiatowych lądujących w kąty liści i dopiero potem atakować zdrowe tkanki
Po przekroczeniu progów szkodliwości szarą pleśń trzeba zwalczać chemicznie i może to mieć miejsce zarówno jesienią, wczesną wiosną, jak i w fazie kwitnienia. W każdym z tych terminów szara pleśń jest ograniczana fungicydami stosowanymi na inne groźniejsze choroby rzepaku.
Progiem szkodliwości jesienią, gdy rzepak jest w fazie 4–8 liści (faza rozwojowa BBCH 14–18) jest stwierdzenie 20–30% liści z objawami porażenia.
Wiosną po ruszeniu wegetacji, w fazie formowania łodygi (faza rozwojowa BBCH 31–39) progiem szkodliwości jest stwierdzenie 15–20% liści z objawami porażenia.
W fazie kwitnienia, od opadania pierwszych płatków kwiatowych do tworzenia pierwszych łuszczyn (faza rozwojowa BBCH 65–71) progiem szkodliwości jest stwierdzenie 10–15% liści z objawami porażenia.
W komputerowej bazie zaleceń Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu, do zwalczania szarej pleśni w okresie około kwitnienia rzepaku zarejestrowanych jest kilkadziesiąt fungicydów, które zwalczają jednocześnie bardziej szkodliwe choroby okresu kwitnienia, czyli zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych.
Marek Kalinowski
