Śmietka kapuściana – cechy, progi szkodliwości i zwalczanie

Cechy rozpoznawcze śmietki kapuścianej 

Dziś przypominamy najważniejsze informacje z życia śmietki kapuścianej, której populacja po wycofaniu zapraw insektycydowych miała się w ostatnich latach bardzo dobrze. Śmietka kapuściana oprócz rzepaku żeruje przede wszystkim na roślinach kapustowatych uprawnych (kapusta, brokuł, brukiew, rzepa ścierniskowa) i na chwastach (gorczyca polna, rzodkiew świrzepa, tobołki polne). 

Owad dorosły śmietki kapuścianej to muchówka – wygląda jak połowa muchy domowej. Jest długości 5-6 mm i ma czerwoną plamkę na srebrzysto-białym czole. Samiec jest czarno-szary, samica brązowo-szara. Larwa śmietki jest długości od 7 do 8 mm, żółtawo-biała, bez wyraźnie wyodrębnionej głowy i bez odnóży. Poczwarka śmietki ma długość od 4 do 7 mm i jest brązowa w kształcie beczułki. 

• Śmietka kapuściana przypomina muchę, ale jest od niej mniejsza. Samce są ciemnoszare wielkości 5–5,5 mm, a samice większe (6–6,5 mm) i jaśniejsze. W jednej roślinie może żyć nawet 300 larw śmietki

Biologia rozwoju śmietki

Formą zimującą śmietki w glebie jest poczwarka. Osobniki dorosłe opuszczają glebę w kwietniu lub maju i po tygodniu samice składają jaja długości 1 mm, po ok. 100 sztuk w małych złożach przy szyjce korzeniowej roślin żywicielskich. Po 4 – 8 dniach wylęgają się larwy, które początkowo żerują na korzeniach bocznych, później na korzeniach głównych i szyjce korzeniowej. W biologii tego szkodnika są informacje, że rzepak jest głównie zagrożony pierwszym pokoleniem śmietki kapuścianej. Wyrządzane szkody są największe, jeśli maj i czerwiec są suche. 

Po 3–4 tygodniach larwy z pierwszego pokolenia przepoczwarczają się (najczęściej w glebie, czasami w uszkodzonych roślinach). Drugie pokolenie śmietki pojawia się w lipcu i sierpniu, a trzecie we wrześniu i październiku opanowując młode rośliny rzepaku lub jego samosiewy. Jesienne uderzenie trzeciego pokolenia może zniszczyć nawet ponad połowę korzeni rzepaku i powodować znaczne ubytki w obsadzie roślin. 

Zwalczanie śmietki kapuścianej trzeba wesprzeć agrotechniką 

Na szyjce korzeniowej i korzeniach uszkodzonego przez śmietkę rzepaku występują brązowe przebarwienia oraz miejsca nadgnite. W zewnętrznej warstwie korzenia, jak i we wnętrzu szyjki korzeniowej znajdują się chodniki z obumarłą tkanką, w której żerują larwy śmietki kapuścianej. 

Silnie uszkodzone rośliny mogą całkowicie obumierać, są łatwiej porażane przez suchą zgniliznę kapustnych i werticiliozę. Rzepak uszkodzony jesienią przez śmietkę kapuścianą słabo zimuje i przy srogich mrozach takie plantacje wypadają jako pierwsze. Przy łagodniejszych zimach rzepak przetrwa i w dużym stopniu zregeneruje system korzeniowy, ale takie plantacje częściej niż nieuszkodzone przez śmietkę wylegają oraz wcześniej dojrzewają.

Niezwykle istotne w ograniczaniu śmietki jest stosowanie izolacji przestrzennej od innych roślin kapustowatych, unikanie monokultury i uproszczeń w agrotechnice oraz zwalczanie chwastów kapustowatych. Prawidłowa agrotechnika i dobre uwilgotnienie gleby pozwalają roślinom zregenerować część korzeni uszkodzonych przez śmietkę. Przy zagrożeniu śmietką zaleca się nieco wcześniejszy siew i zwiększenie normy wysiewu. Te niechemiczne możliwości są bardzo pomocne.

• Uszkodzeń powodowanych przez larwy śmietki szukamy w szyjce korzeniowej i korzeniu. Zewnętrznym symptomem uszkodzeń obserwowanych wiosną są brązowe przebarwienia i miejsca nadgnite tych organów. Ewentualne chodniki z obumarłą tkanką, w której żerują larwy śmietki kapuścianej, możemy zauważyć rozcinając szyjkę korzeniową. Rzepak jest rośliną doskonale regenerującą uszkodzenia powodowane przez śmietkę, ale przy srogich zimach takie rośliny wypadają z obsady w pierwszej kolejności. Nie zwalczana śmietka znacznie osłabia zimotrwałość rzepaku 

Śmietka kapuściana - progowa szkodliwość i zwalczanie

Progiem ekonomicznej szkodliwości śmietki kapuścianej jest w czasie obserwacji plantacji od września do listopada w fazie BBCH 15–19 stwierdzenie 1 śmietki w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni. Używając żółtych naczyń lub pułapek feromonowych określamy nalot muchówek na plantację, ale zagrożenie możemy też ocenić obserwując korzenie roślin (na plantacjach do 2 ha pobieramy 250 korzeni roślin wytypowanych losowo w 5 punktach po 50 sztuk). Na plantacjach wielohektarowych należy zwiększyć liczbę punktów obserwacyjnych o 1 (50 korzeni) na każdy kolejny hektar.

Śmietkę kapuścianą ograniczają zabiegi insektycydowe wykonywane w celu zwalczania gnatarza rzepakowca oraz pchełek. Od 2017  r. materiał siewny wybranych odmian można było kupić z zaprawą Lumiposa ograniczającą śmietkę. Powoli przybywa też insektycydów z rejestracją na śmietkę kapuścianą. Co prawda rejestracji na śmietkę nie mają dopuszczone czasowo przez ministra rolnictwa do stosowania zaprawy neonikotynoidowe, ale także ją ograniczają.

Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski (x2)