Sprawcy atakują ziemniaki w każdym sezonie, a wielkość strat zależy tylko od opadów. Jedynie susza może powstrzymać zarodnikowanie. Gdy jest upalnie i mokro, cały czas tworzą się strzępki infekcyjne, gdy jest chłodno, zamiast strzępek powstają zarodniki pływkowe.
Jaka jest biologia sprawcy zarazy ziemniaka?
Zaraza ziemniaka może rozmnażać się wegetatywnie, występując w postaci jednego z typów kojarzeniowych i płciowo w obecności obu typów A1 i A2. Patogen w ostatniej dekadzie bardzo się zmienił, jest bardziej agresywny i mniej zależny od temperatury. Zaraza ziemniaka stała się genetycznie zróżnicowana w Europie już w latach 80. ubiegłego wieku, a naukowcy zidentyfikowali kilkadziesiąt linii klonalnych dominujących w populacji zarazy.
Pojawienie się w Europie w populacjach zarazy ziemniaka drugiego typu kojarzeniowego i rozmnażania płciowego, stworzyło realną możliwość tworzenia i zimowania oospor w glebie, jako dodatkowego źródła infekcji pierwotnej. Od kilku lat to ważny problem w produkcji ziemniaków w Polsce. Oospory mogą pozostawać w glebie żywotne do 12 miesięcy i mogą przetrwać skrajne warunki termiczne do minus 80°C.
Dwa źródła i sposoby infekcji: z gleby i z powietrza
Ale zacznijmy od początku, aby uporządkować biologię rozwoju zarazy po tych zmianach. Wg opisu biologii rozwoju opracowanej przez naukowców z IOR – PIB w Poznaniu, sprawca zarazy ziemniaka zimuje w porażonych bulwach w postaci grzybni oraz w glebie w formie oospor.
Jak widać, mamy dwa źródła i sposoby infekcji – infekujące z gleby oospory lub atakujące z powietrza zarodniki pochodzące z roślin wyrosłych z porażonych bulw. Z obu źródeł po okresie spoczynku najpierw wyrastają strzępki grzybni (oospory kiełkują tzw. strzępką rostową), a na nich sporangium. Sporangia tworzą się także na zakończeniach strzępek grzybni zimującej w porażonych bulwach. Dalszy rozwój sporangium zależy od warunków meteorologicznych.
W temperaturach wyższych od 18°C z zarodnika sporangialnego wyrasta strzępka infekcyjna, natomiast w temperaturach wahających się w granicach 12–18°C zarodniki sporangialne przekształcają się w zarodnie pływkowe (zoosporangia), w których powstaje od 6 do16 dwuwiciowych zarodników pływkowych. Po utracie wici po pewnym czasie również z nich wyrastają strzępki infekcyjne.
Duża wilgotność sprzyja rozwijaniu się zarazy ziemniaka
Strzępki infekcyjne dokonują infekcji liści, łodyg i bulw. Po kilku dniach od infekcji przy wilgotności względnej powietrza powyżej 90% na powierzchni porażonych tkanek rozwijają się strzępki zakończone sporangiami, z których (zależnie od temperatury) wyrastają kolejne strzępki infekcyjne lub tworzą się dwuwiciowe zoospory. Ponownie cykl rozwojowy powtarza się wg tego schematu.
Rośnie znaczenie infekcji odglebowych, ale nadal bardzo ważnym źródłem infekcji ziemniaków zarazą w Polsce są chore bulwy. Wyrastają z nich rośliny od razu porażone, przerośnięte grzybnią, na której na dolnych stronach liści pojawią się trzonki konidialne z zarodnikami sporangialnymi.
W roznoszeniu zarodników kluczowy jest wiatr, z którego prądami mogą one docierać na odległość 40 km i dalej. Dlatego przed atakiem zarazy nie można się ustrzec, a o jej zwalczaniu napiszemy za tydzień i przedstawimy biologiczne produkty ograniczające sprawcę choroby.
Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 22/2023 na str. 19. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
