Jakie są skutki siewu rzepaku zbyt wcześnie i zbyt późno?

Marek Kalinowski

Kategoria: Uprawa

Jakie są skutki siewu rzepaku zbyt wcześnie i zbyt późno?

Uprawa rzepak

Data publikacji 14.07.2020r.

Właściwy termin zakończenia siewu powinien umożliwić każdej roślinie rzepaku uformowanie optymalnej rozety z 8–10 liśćmi, korzenia co najmniej długości 20–25 cm, szyjki korzeniowej grubości najlepiej 8–10 mm i jej wciągnięcie do gleby przed nastaniem zimy.

Z artykułu dowiesz się:

Dlaczego warto siać rzepak w optymalnym terminie?
Jak gęsto siać rzepak?
Kiedy siać rzepak ?

r e k l a m a

Korzeń roślin najlepiej rozwiniętych jesienią powinien wrastać w glebę nawet na głębokość 50 cm. To gwarantuje, że przed wejściem roślin w okres zimowego spoczynku rozeta będzie zwarta, o krótkich międzywęźlach liściowych, a pąk wierzchołkowy będzie umieszczony nisko przy ziemi. Rośliny o takim pokroju i idealnym rozwoju przed spoczynkiem zimowym mają największą tzw. zimotrwałość morfologiczną.

Potrzebne 80 dni jesiennej wegetacji z temperaturą powyżej 5 st. C.

Kiedy zatem siać? Aby rzepak mógł się optymalnie rozwinąć i ukształtować maksymalny potencjał plonotwórczy, musi mieć na to ok. 75 do 80 dni jesiennej wegetacji z temperaturą efektywną powyżej 5 st. C gwarantującą sumę średniodobowych temperatur na poziomie 850 st. C. Ten warunek spełnia tylko siew w optymalnych terminach ustalonych na podstawie badań i przebiegu pogody z wielolecia (mapa).

W praktyce rolniczej zawsze są różne komplikacje i rzadko daje się zachować optymalny termin siewu. Wynika to z rodzaju przedplonu i konieczności wykonania uprawek, wapnowania czy nawożenia przedsiewnego. O wschodach i ich wyrównaniu decyduje woda. Zły jest jej niedobór, jeszcze gorszy jak w ub.r. jest jej nadmiar. W praktyce bywa, że rzepak siany terminowo np. 15 sierpnia w złych warunkach, w źle doprawioną glebę, wschodzi w tym samym czasie lub później od zasianego np. 25 sierpnia w dobrych warunkach tuż przed opadami deszczu.

Należy podkreślić, że siew w optymalnym terminie jest najlepszy, ale nie można tego robić za wszelką cenę. Pamiętajmy ponadto, zwłaszcza przy siewie punktowym, aby przy siewie o kilka dni przyspieszonym lub w optymalnym terminie trzymać się dolnych zalecanych ilości wysiewu nasion, a przy siewach opóźnionych normę wysiewu zwiększać.

Po siewie w dobrze przygotowaną i optymalnie uwilgotnioną glebę rzepak ozimy wschodzi po 10–12 dniach. Jeżeli w terminie optymalnym dla siewu panują skrajne warunki uwilgotnienia gleby (sucho lub zbyt mokro) wschody i to nierówne, mogą trwać nawet miesiąc. Wtedy często lepiej jest poczekać tydzień, czy dwa na poprawę warunków i równe wschody po 10 dniach od siewu

Odpowiedni czas wegetacji to podstawa dla rzepaku

Zobacz także

Zwalczanie śmietki kapuścianej z sukcesem jest możliwe

Jakie cechy rzepaku są najważniejsze w uprawie?

Rzepak trzeba siać w takim terminie, aby miał on do dyspozycji 75–80 dni jesiennej wegetacji, ale w takie widełki czasowe wstrzelić się jest trudno, bo w ostatniej dekadzie każdy sezon był dla rzepaku inny. Podam przykład komplikacji z sezonu 2018/2019, który przedstawiał w ub.r. Adrian Sikora, ekspert wiedzy technicznej w Bayer Crop Science opiekujący się doświadczeniami w CDT w Chechle. Ponieważ z powodu suszy w 2018 r. żniwa skończyły się w rejonie Chechła 1 sierpnia, rolnicy, prawie bez wyjątku, popełnili ten sam błąd.

Dwa, trzy dni po żniwach zrobili uprawki pożniwne i rozpoczęli orki siewne pod rzepaki. Pola były gotowe do siewu rzepaku ok. 10 sierpnia i większość rolników to zrobiła. Potem było bardzo ciepło i przy dobrym uwilgotnieniu gleby rzepaki zaczęły bardzo szybko rosnąć. Już ok. 10 września plantacje nadawały się do skracania. Na przekór tego masowego wyścigu z siewami na polach CDT siew rzepaku wykonano bardzo późno, bo 27 września. To było ryzykowne, ale okazało się „strzałem w dziesiątkę”. Rzepaki nie przerosły i nie było problemu z ich skracaniem.

Oczywiście tego przykładu nie warto kopiować. Pokazuje on, że nie warto siewu przyspieszać i że czasami opłaci się opóźnienie. Generalnie najlepiej jest trzymać się przebadanych w wieloleciu optymalnych terminów siewu, dostosowując decyzje do warunków i prognozowanej pogody.

Graniczne terminy siewu rzepaku (Źródło: IHAR)

Odmiany mieszańcowe lepiej znoszą siew opóźniony

Najbardziej racjonalne jest trzymanie się optymalnych terminów siewu. Czym skutkuje siew zbyt wczesny lub zbyt późny? Przy siewie zbyt wczesnym i dodatkowo w warunkach długiej ciepłej jesieni rzepak wyrasta nadmiernie. Teoretycznie takie rośliny tworzą więcej liści i mają wyższy potencjał plonotwórczy, ale w przypadku srogiej zimy zbyt wybujałe rzepaki jako pierwsze padają ofiarą mrozu. Rośliny są wyższe i łatwiej wysmalają je także mroźne wiosenne wiatry.

Dla większości rejonów optymalny termin siewu rzepaku ozimego przypada na okres od 15 do 25 sierpnia. Szczegółowe zalecenia opracowane przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin na podstawie danych z wielolecia obrazuje mapka z podanymi granicznymi terminami siewu rzepaku ozimego.

Na wielu polowych spotkaniach rolnicy są informowani, że przy opóźnionym siewie rzepaku z powodu pogody lepiej wybierać odmiany mieszańcowe. Rzeczywiście odmiany mieszańcowe lepiej znoszą siew opóźniony, ale to część prawdy. Choć mieszaniec lepiej wykorzysta skróconą jesień, to przy opóźnionym siewie nie da z siebie wszystkiego w plonie. Niezależnie czy jest to odmiana populacyjna czy mieszańcowa rzepak trzeba siać w Polsce w optymalnym agrotechnicznym terminie.

Rzepaki siane z opóźnieniem mają obniżony potencjał plonowania i zdecydowanie cieńsze i krótsze korzenie. Takie rzepaki również łatwo uszkadza mróz, a nawet jeśli przetrwają zimę, to ich krótsze korzenie w pierwszej kolejności zawiodą przy wiosennym deficycie wody. Siew opóźniony skutkuje obniżeniem potencjału plonowania. Np. z badań prof. Krzysztofa Jankowskiego z UWM w Olsztynie wynika, że średnie opóźnienie siewu rzepaku o jeden dzień poza termin graniczny skutkuje obniżeniem plonu nasion o 50–60 kg/ha. Przy opóźnieniu siewu o tydzień rzepak plonuje już od 300 do 400 kg/ha niżej, a przy siewie opóźnionym o dwa tygodnie w stosunku do terminu granicznego, strata plonu może sięgnąć nawet 1 t/ha. Przykład z Chechła pokazuje jednak, że wcale nie musi tak być w praktyce. Wszystko zależy od pogody.

Siej rzepak umiarkowanie rzadko

r e k l a m a

Zaleca się siewy w takiej ilości, aby uzyskać jesienią ok. 60 roślin dla odmian populacyjnych i ok. 40 roślin dla odmian mieszańcowych. Doświadczenia z sezonu największych wymarznięć w historii (2011/2012) pokazują, że i taka obsada jest zbyt duża. Plantatorzy, którzy zdecydowali się wówczas na pozostawienie wymarzniętych plantacji, ale z obsadą ok. 12–15 żywych roślin na mkw. zbierali wtedy przyzwoite plony i od tamtego sezonu wielu rolników zdecydowało się rozrzedzać siewy rzepaku.

Jak rzadko siać rzepak? Odpowiedź jest trudna, bo trzeba to dostosować do właściwości odmiany, regionu uprawy, terminu siewu oraz technologii siewu. W tabeli przypominamy opracowane kilka lat temu przez Grupę Rolnik przykładowe zalecenia, których interpretację odnośnie regionów uzupełnia mapa opracowana w IHAR z terminami granicznymi siewu rzepaku.

Obsada roślin rzepaku odmian populacyjnych i mieszańcowych względem terminu siewu
Region kraju (patrz mapa)	Odmiany populacyjne			Odmiany mieszańcowe
Region kraju (patrz mapa)	Termin siewu		Obsada roślin na mkw.	Termin siewu		Obsada roślin na mkw.
Region I	15–20.08	wczesny	30–45	20–25.08	wczesny	20–35
	20–25.08	średni	45–65	25–30.08	średni	35–45
	25.08–1.09	opóźniony	65–85	30.08–4.09	opóźniony	45–65
Region II	10–15.08	wczesny	30–45	15–20.08	wczesny	20–35
	15–20.08	średni	45–65	20–25.08	średni	35–45
	20–25.08	opóźniony	65–85	25–30.08	opóźniony	45–65
Region III	5–10.08	wczesny	30–45	10–15.08	wczesny	20–35
	10–15.08	średni	45–65	15–20.08	średni	35–45
	15–25.08	opóźniony	65–85	20–30.08	opóźniony	45–65
Region IV	1–5.08	wczesny	30–45	5–10.08	wczesny	20–35
	5–10.08	średni	45–65	10–15.08	średni	35–45
	10–20.08	opóźniony	65–85	15–25.08	opóźniony	45–65