Pomimo tego, że nie ma prowadzonej jak na razie żadnej kampanii informacyjnej, coraz bliżej wejścia w życie, są przepisy regulujące wymogi, jakie będą musieli spełniać rolnicy w związku z ustanowieniem na terenie całego kraju OSN. Wymogi, w stosunku do tych prezentowanych na naszych łamach na początku stycznia zmodyfikowano, niestety, na niekorzyść rolników. Program ma być przyjęty przez Radę Ministrów jeszcze w drugim kwartale bieżącego roku.
Obecnie nazywa się on „Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”. Projekt programu reguluje ograniczenia rolniczego wykorzystania nawozów, okresy nawożenia, warunki przechowywania nawozów naturalnych, dawki i sposoby nawożenia azotem oraz sposób, w jaki rolnicy mają dokumentować realizację programu. Najważniejsze zmiany dotyczą okresów stosowania nawozów oraz harmonogramu dotyczącego stosowania się wymogów związanych z przechowywaniem nawozów.
Obecnie nazywa się on „Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”. Projekt programu reguluje ograniczenia rolniczego wykorzystania nawozów, okresy nawożenia, warunki przechowywania nawozów naturalnych, dawki i sposoby nawożenia azotem oraz sposób, w jaki rolnicy mają dokumentować realizację programu. Najważniejsze zmiany dotyczą okresów stosowania nawozów oraz harmonogramu dotyczącego stosowania się wymogów związanych z przechowywaniem nawozów.
Zgodnie z wytycznymi rolnicy na terenie całego kraju nie mogą stosować nawozów na glebach zamarzniętych (chyba, że rozmarzną w ciągu dnia) , zalanych wodą, nasyconych wodą oraz pokrytych śniegiem. Dopuszcza się nawożenie nawozami naturalnymi stawów wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb. Nie wolno jednak aplikować nawozów na gruntach rolnych w pobliżu wód powierzchniowych (patrz tabela). Należy także zachować czujność podczas mycia rozsiewaczy do nawozów. Chodzi o to, by nie robić tego za blisko zbiorników i cieków wodnych (min. 25 m).
| Na gruntach rolnych od brzegu: | ||||
| nawozy oprócz gnojowicy | 5 m | |||
| gnojowica | 10 m | |||
| Na gruntach rolnych od: | ||||
- Odległości wskazane w tabeli mogą zostać zmniejszone o połowę w przypadku stosowania nawozów za pomocą urządzeń aplikujących je bezpośrednio do gleby oraz w przypadku podzielenia pełnej dawki nawozów na co najmniej trzy równe dawki
Jeszcze trudniej będą mieli rolnicy gospodarujący na terenach o dużym nachyleniu. Dla nich odległości przedstawione w tabeli trzeba zwiększyć o 5 m. Poza tym, na terenie wychodzącym poza odległości od wód powierzchniowych zamieszczonych w tabeli, stosując nawozy rolnicy będą musieli rozdzielać dawki nawozów azotowych mineralnych, tak aby poszczególne dawki nie przekraczały 100 kg N/ha. Zaleca się, aby nawozy naturalne przyorać lub wymieszać z glebą w ciągu 4 godzin od zastosowania, jednak nie później niż następnego dnia. Narzucono również sposób uprawy takich działek – w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku, stosując odkładnie skiby w górę stoku.
Krótsze terminy nawożenia
Nowy projekt programu określa, że nawozy azotowe mineralne oraz gnojówkę i gnojowicę na gruntach ornych można stosować od 1 marca do 20 października (termin ten skrócono o 11 dni w stosunku do poprzedniego projektu)). Natomiast obornik od 1 marca do 31 października (ten termin skrócono o miesiąc). Warto zaznaczyć, iż dla wyznaczonych gmin lub obrębów ewidencyjnych województwa dolnośląskiego, małopolskiego, podkarpackiego, podlaskiego, śląskiego i warmińsko–mazurskiego, wprowadzono skrócone terminy stosowania nawozów mineralnych oraz płynnych naturalnych na gruntach ornych. W tych rejonach np. mocznik lub gnojowicę można aplikować jedynie do 15 października. Sporządzono również wykaz gmin, w których będzie można nawozy te stosować do 25 października. Ten wykaz jest dość obszerny i obejmuje prawie cały kraj. Reasumując, rolnicy nie będą mogli wyjeżdżać na pole z nawozem mineralnym, jak tylko mrozy odpuszczą, a cierpliwie poczekać do marca. Natomiast z wywozem obornika jesienią, muszą uwinąć się szybciej.
Na szczęście program przewiduje wyjątki. Powyższe terminy nie będą dotyczyły rolników, którzy zostaną zmuszeni do późnego zbioru przedplonów, buraków cukrowych, kukurydzy oraz warzyw. Jeśli zbiory lub nawożenie będą utrudnione z powodu niekorzystnych warunków pogodowych, na zastosowanie zarówno nawozów mineralnych, jak i naturalnych będzie czas do końca listopada.
Uprawy trwałe, wieloletnie oraz trwałe użytki zielone można nawozić nawozami azotowymi mineralnymi oraz naturalnymi płynnymi od 1 marca do 31 października (o miesiąc dłużej niż zakładał wcześniejszy projekt). Obornikiem natomiast od 1 marca do końca listopada. Gleby ugorowane pozostają natomiast bez nawożenia przez cały rok, chyba, że rolnik planuje włączenie ich do produkcji. Wtedy dopuszcza się zastosowanie nawozów jesienią przed planowanym zakończeniem odłogowania.
Przechowywanie gnojowicy i obornika
Płynne i stałe nawozy naturalne należy przechowywać i składować w sposób zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu przez okres, gdy nie jest możliwe ich rolnicze wykorzystanie. W przypadku utrzymywania zwierząt na głębokiej ściółce, obornik może być przechowywany w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu.
Rolnicy mogą przekazać część lub całość wytwarzanych w gospodarstwie nawozów naturalnych innemu rolnikowi lub np. do biogazowni rolniczej, co należy udokumentować na piśmie. Umowa zbytu powinna uwzględniać dane zawierających umowę, rodzaj i ilość nawozów, termin i cel przekazania (do jakiego wykorzystania).
Pojemność zbiorników na płynne nawozy naturalne powinna umożliwiać ich przechowanie przez 6 miesięcy. Natomiast płyt obornikowych – przez 5 miesięcy. Sposób obliczenia (wskazany w programie) wymaganej wielkości urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych jest bardzo skomplikowany. Aby to wyliczyć, trzeba najpierw zrobić obrót stada, obliczyć przelotowość zwierząt w grupie technologicznej, a następnie wyliczyć stany średnioroczne, które przelicza się na DJP.
Projektowane przepisy dopuszczają czasowe składowanie obornika bezpośrednio na gruntach rolnych (maksymalnie przez 6 miesięcy). Takie pryzmy lokalizuje się poza zagłębieniami terenu, na możliwie płaskim terenie, o dopuszczalnym spadku do 3%, w miejscu niepiaszczystym i niepodmokłym. Na tym samym miejscu nie wolno ponownie składować obornika przez 3 lata.
Natomiast przez cały rok nie wolno składować bezpośrednio na gruncie pomiotu ptasiego oraz kiszonek.
Kiszonki należy przechowywać w szczególności w silosach, w rękawach foliowych, na płytach lub na podkładzie z folii, sieczki, słomy lub innym materiale, który pochłania odcieki, oraz pod przykryciem foliowym.
Przepisy zabraniają składowania i przechowywania nawozów naturalnych oraz kiszonek w odległości mniejszej niż 25 m od studni i od linii brzegu wód powierzchniowych. Kiedy i jakie gospodarstwa będą musiały spełnić wymogi dotyczące przechowywania nawozów naturalnych podajemy w ramce.
Płyty i zbiorniki maksymalnie za pięć i pół roku
W wersji programu, który prezentowaliśmy w styczniu, rolnicy w zależności od skali produkcji mieli określoną ilość czasu na dostosowanie powierzchni (pojemności) miejsc do przechowywania nawozów naturalnych. Nowy projekt upraszcza harmonogram wprowadzania wymogów a terminy na dostosowanie skraca, w przypadku rolników, którzy prowadzą małą produkcję nawet o 5 lat. Obecnie proponuje się podział gospodarstw z produkcją zwierzęcą jedynie na dwie grupy, tych którzy prowadzą chów lub hodowlę większą niż 210 DJP oraz pozostałych. Ci pierwsi, w tym prowadzący chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 tys. stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2 tys. stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior na spełnienie nowych wymogów dotyczących przechowywania nawozów naturalnych, mają czas do końca 2021 r. Prowadzący natomiast chów lub hodowlę zwierząt w liczbie mniejszej lub równej 210 DJP – do końca grudnia 2024 r.
- Nowe wymagania dotyczące przechowywania nawozów naturalnych będzie musiało spełnić ponad pół miliona gospodarstw, które obecnie znajdują się poza OSN
Z projektu programu wykreślono zapis dotyczący rolników rozpoczynających prowadzenie działalności rolniczej lub przejmujących gospodarstwa. Dawał im na dostosowanie warunków dodatkowe 2 lata. Pozostawiono natomiast zapis, iż przed upływem podanych terminów, rolnicy muszą zapewnić przechowywanie płynnych nawozów naturalnych w szczelnych zbiornikach o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4-miesięcznej produkcji.
Plany nawożenia
Nowe przepisy przewidują, iż gospodarstwa o powierzchni większej lub równej 10 ha użytków rolnych oraz utrzymujące zwierzęta w liczbie 10 DJP i więcej (wg stanu średniorocznego) będą zobowiązane do prowadzenia dokumentacji nawożenia azotem. Chodzi o plan nawożenia, plan nawożenia azotem albo liczenie maksymalnych dawek azotu. Będą musiały także prowadzić ewidencję zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem. Należy w niej uwzględnić: datę zastosowania nawozu; rodzaju uprawy i powierzchni; rodzaju nawozu, zastosowanej dawki oraz terminu przyorania nawozu naturalnego w przypadku jego stosowania na terenie o dużym nachyleniu).
Dokumentację można prowadzić w formie zapisów własnych, arkuszy lub dzienników, książki nawozowej lub w postaci elektronicznej.
Plan nawożenia muszą mieć gospodarstwa wielkotowarowe. Gospodarstwa takie mogą zbyć do bezpośredniego rolniczego wykorzystania część gnojówki lub gnojowicy. Nie może być tego jednak więcej niż 30%, a zbycie musi się odbyć na podstawie umowy zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Zbyta ilość nawozów naturalnych nie musi być objęta planem, powinna jednak być uwzględniona w planie nawożenia nabywcy. Plan nawożenia musi zaopiniować okręgowa stacja chemiczno-rolnicza. Jego kopię wraz z powyższą opinią, będzie trzeba dostarczyć wójtowi, (burmistrzowi, prezydentowi miasta) oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.
Z kolei plan nawożenia azotem ma być wymagany od rolników:
- posiadających gospodarstwo o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych (stanowiących jego własność, dzierżawionych przez niego lub będących w jego użytkowaniu lub w użytkowaniu wieczystym),
- uprawiających uprawy intensywne (określone w załączniku zboża, okopowe i warzywa), na gruntach ornych na powierzchni powyżej 50 ha,
- utrzymujących obsadę większą niż 60 DJP wg stanu średniorocznego (chyba, że nie zagospodarowuje nawozów u siebie)
Plan musi być opracowywany corocznie, odrębnie dla każdej działki rolnej. Wszelką dokumentację związaną z nawożeniem trzeba przechowywać przez 3 lata.
Przedsięwzięcia związane z wdrożeniem Programu azotanowego mają być finansowane z PROW („Inwestycje w gospodarstwach położonych na obszarach OSN”) oraz ze środków narodowego i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Magdalena Szymańska
