Według danych GUS na podstawie BAEL ("Polska w liczbach 2022") obecnie zatrudnienie w rolnictwie deklaruje już tylko 8,4 proc. ogółu pracujących. To niewiele zarówno w porównaniu do pozostałych sektorów (60,3 proc. w usługach i 30,7 proc. w przemyśle), jak i względem poziomu z poprzednich lat. W połowie lat 90. w rolnictwie pracowało ok. 3,5 mln Polaków, co stanowiło 22 proc. wszystkich pracujących.
– W Polsce mamy do czynienia z długotrwałym trendem spadku zatrudnienia rolniczego. Po I wojnie światowej z rolnictwa żyło ponad 70 proc. ludności kraju, po II wojnie światowej było to już znacznie mniej. Dzisiaj już poniżej 10 proc. ludności wiejskiej żyje z rolnictwa. To oznacza, że następuje dezagraryzacja struktury wiejskiej. Obecnie problem zatrudnienia na wsi w znacznym stopniu dotyczy miejsc pracy, ale poza rolnictwem – mówi agencji Newseria Biznes prof. dr hab. Andrzej Rosner, członek zespołu Monitoringu Rozwoju Obszarów Wiejskich, ekspert Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa w Polskiej Akademii Nauk.
Ludzie ze wsi potrzebują pracy na miarę swojego wykształcenia
Raport opublikowany w ramach cyklicznego badania "Monitoring Rozwoju Obszarów Wiejskich (Etap IV)", realizowanego w ramach Forum Inicjatyw Rozwojowych Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej we współpracy z Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, wskazuje, że niski stopień rozwoju funkcji pozarolniczych skutkuje emigracją ze wsi, a w rezultacie "pustynnieniem" obszarów wiejskich.
– Z jednej strony zmniejsza się zatrudnienie rolnicze, a z drugiej strony – zmienia się struktura podaży pracy. Po I wojnie światowej ogromna większość ludności wiejskiej to byli analfabeci. Natomiast dzisiaj mniej więcej połowa roczników maturalnych to są osoby, które rozpoczynają studia. Dlatego obecnie problem pracy na wsi to jest problem tworzenia miejsc pracy dla ludności zupełnie inaczej wykształconej niż kilkadziesiąt lat temu i ludności niezwiązanej z rolnictwem. To obejmuje np. pewne usługi dla ludności rolniczej, związane nie z produkcją rolną, ale z obsługą gospodarstwa, jego zaopatrzeniem, skupem produktów rolnych – podkreśla prof. Andrzej Rosner.
Są rolnicy, czy nie ma rolników?
Raport zespołu Monitoringu Rozwoju Obszarów Wiejskich wskazuje, że pod względem poziomu zatrudnienia w rolnictwie w przeliczeniu na każde 100 ha, Polska dzieli się obecnie na 2 regiony. Pierwszy z nich obejmuje Polskę północną i zachodnią wraz z Wielkopolską, gdzie zatrudnienie w rolnictwie nie przekracza 8 osób w przeliczeniu na każde 100 ha. Z kolei w drugim regionie, obejmującym Polskę centralną i wschodnią, jest znacznie wyższe, w regionie południowo-wschodnim, w wielu gminach przekracza 15 osób. Jednak eksperci odnotowują, że w latach 2010–2019 na ponad 2/3 obszaru Polski zanotowano spadek wartości tego wskaźnika przewyższający 20 proc. (największy w województwie zachodniopomorskim). Sprzyja temu m.in. coraz bogatsza oferta pozarolniczego rynku pracy i brak następców w gospodarstwach rolnych, ponieważ młodzi coraz chętniej migrują do miast.
– Liczba osób pracujących w rolnictwie się zmniejszyła, ale to nie oznacza, że rolnictwo zmniejszyło produkcję. Równoczesny rozwój technologii w rolnictwie był w ostatnich latach tak ogromny, że dzisiaj mamy wielokrotnie wyższe plony z hektara i wyższą wydajność od zwierzęcia, choć uzyskujemy je przy znacznie niższym zatrudnieniu w tym sektorze – mówi ekspert Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa w Polskiej Akademii Nauk.
A. Rosner: " Struktura rolnictwa wymaga zmian, bo jest dosyć archaiczna"
Jak zauważa prof. Rosner, struktura polskiej wsi całkiem się zmienia, czemu towarzyszy spadek znaczenia rolnictwa w całej gospodarce narodowej. Udział tego sektora w tworzeniu polskiego PKB dziś wynosi ok. 5–7 proc. W krajach wysoko rozwiniętych jest to bliżej 1–2 proc.
– Rolnictwo w pewnych kategoriach traci na znaczeniu, ale w innych, związanych przykładowo z bezpieczeństwem żywnościowym, zyskuje. Teraz chodzi o to, żeby to rolnictwo utrzymać, żeby je optymalizować. W tym celu musimy sobie zdać sprawę, że struktura rolnictwa wymaga zmian, bo jest dosyć archaiczna – mówi prof. Andrzej Rosner.
W rodzinie siła, tylko pieniędzy brak
Ekspert wskazuje, że rodzinny charakter gospodarstw rolnych, które często zabezpieczają ekonomicznie kilka pokoleń, powoduje, że w tym sektorze występuje też zbędna (bezrobocie ukryte) i marginalna (praca osób w wieku emerytalnym) siła robocza. To przyczynia się również do spadku dochodów w rolnictwie.
– Jeżeli członek rodziny traci pracę poza gospodarstwem, to w gospodarstwie zawsze znajdzie ją z powrotem, bo dobro rodziny to jest wartość nadrzędna. Jednak w związku z tym w pewnych sytuacjach powstaje nadmiar zatrudnienia w rolnictwie. To zaś oznacza, że dochody w tym sektorze maleją. W ten sposób powstaje coś w rodzaju bezrobocia ukrytego. Sam fakt, że gospodarstwa rolne mają tradycyjny, rodzinny charakter, powoduje, że one wykazują w pewnych sytuacjach tendencje do ukrywania bezrobocia, niepozbywania się nadwyżek zatrudnienia – wyjaśnia członek zespołu Monitoringu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
oprac. wk, Justyna Czupryniak
