Co pojemność sorpcyjna mówi o glebie?

Takie badania mówią o glebie dużo, ale trzeba podkreślić, że nie dają pełnego obrazu. Dlaczego? Bo podstawowe badania pokazują zasobność gleby w formy dostępne pierwiastków, a dostępność nie znaczy przyswajalność. Wyniki analiz nie pokazują też form uwstecznionych i form zablokowanych pierwiastków.

Badając profil 0-20 cm nie mamy informacji o podglebiu, a zależnie od jego jakości (glina, ił, piasek) może być ono zasobne i daje szansę roślinom głęboko korzeniącym się. Tym przykładem chcę tylko zwrócić uwagę na potrzebę lepszego rozpoznania gleb, a taką szansę daje też badanie pojemności sorpcyjnej. Pojemność sorpcyjną świadczącą o pośrednio żyzności gleby można kształtować przez regulowanie pH gleby, wzmacnianie i zaszczepianie życia biologicznego, wnoszenie dodatkowych ilości materii organicznej, czy produktów zawierających zeolity.

Pojemność sorpcyjną warto badać i takie badanie jest wymienione na liście usług Stacji Chemiczno-Rolniczych. To badanie ma w pewnym sensie wspólny mianownik dla zawartości próchnicy i części spławialnych decydujących o retencji składników pokarmowych. Mówiąc w uproszczeniu, zbadana pojemność sorpcyjna mówi o tym, w jakich ilościach gleba jest w stanie zatrzymać składniki pokarmowe z nawozów i z rozkładu substancji organicznej w roztworze oraz ile z nich może być wtedy dostępnych dla roślin.

Pojemność sorpcyjna dokładnie kationowa pojemność sorpcyjna jest związana z kompleksem sorpcyjnym gleby, w którego skład wchodzą koloidalne substancje mineralne, w tym wtórne minerały ilaste, uwodnione tlenki żelaza i glinu, koloidalna krzemionka oraz próchnica glebowa, koloidalne związki organiczne, połączenia organiczno-mineralne oraz próchnicowo-ilaste.

Wiele informacji o glebie, w tym o jej pojemności sorpcyjnej można znaleźć w świeżym raporcie IUNG-PIB w Puławach pt. „Monitoring chemizmu gleb ornych w Polsce w latach 2015–2017”. Czytamy w nim m.in. że na potrzeby monitoringu chemizmu gleb pojemność sorpcyjna oznaczana jest uproszczoną metodą poprzez zsumowanie puli kationów o charakterze zasadowym oraz kwasowości hydrolitycznej. Pojemność sorpcyjna jest w największym stopniu kształtowana przez zawartości iłu koloidalnego i próchnicy oraz wartość odczynu. Pojemność wzrasta wraz ze wzrostem zawartości próchnicy i iłu oraz wartości pH. Ważne jest to, że pojemność sorpcyjna próchnicy glebowej jest znacznie większa niż minerałów ilastych.

Zdolności sorpcyjne związane z pojemnością sorpcyjną gleb mają istotne znaczenie w zakresie zaopatrzenia roślin w składniki pokarmowe – w glebach o dużej pojemności sorpcyjnej składniki dostarczone z nawozami (np. azot amonowy, potas, magnez) nie są wymywane w głąb profilu glebowego i do wód gruntowych, lecz uruchamiane z kompleksu sorpcyjnego w okresie rozwoju roślin.

Wielkość pojemności sorpcyjnej gleby jest w zasadzie cechą stałą i nie ulega zasadniczym zmianom o ile nie dochodzi do znacznego nagromadzenia materii organicznej (np. poprzez nawożenie organiczne) lub wyraźnej zmiany odczynu. Z kolei stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami ma tendencję spadkową, co jest związane ze stratami dwuwartościowych kationów zasadowych oraz spadkiem pH gleby. Dlatego kationy zasadowe, szczególnie wapnia i magnezu, trzeba regularnie uzupełniać.

Wysoki stopień wysycenia kompleksu glebowego zasadami wpływa korzystnie na właściwości fizyczne gleb, np. strukturę, a także na procesy gromadzenia materii organicznej i jej jakość. Im większe jest wysycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi, tym większe są zdolności buforowe gleb.