Kiedy zbierać kukurydzę na kiszonkę?
Zbiór kukurydzy kiszonkowej powinien nastąpić, gdy rośliny osiągną poziom zawartości suchej masy w przedziale 30–35%. Przy dobrej sieczkarni najlepiej między 33 a 35%, co jest warunkiem dobrego zakiszenia. Każdy hodowca bydła mlecznego, i nie ma co do tego wątpliwości, stara się ze wszystkich sił zrobić jak najlepszą paszę. W praktyce bywa z tym różnie. Dziś kilka wskazówek i rad na problematyczne sytuacje.
Zatem kiedy i jak zebrać najlepszy surowiec na najwyższej jakości kiszonkę z kukurydzy dla bydła? O terminie zbioru wspomniałem – wyznacza go moment, kiedy sieczka z całych roślin ma optymalną zawartość suchej masy, co jest uzależnione od wielu czynników:
- gęstości siewu,
- wczesności odmiany,
- jej cech typu stay green,
- gleby,
- sposobu uprawy,
- pogody.
A to jak ważny i kluczowy powinien być moment zbioru wynika z faktu znanego każdemu plantatorowi kukurydzy i hodowcy bydła mlecznego. Zbiór kukurydzy i konserwacja kiszonki to zaledwie jeden dzień, który wieńczy uprawę i nakłady poniesione przez ok. 6-miesięczną jej wegetację, a który zadecyduje o smakowitości, pobieraniu paszy i produkcji mleka przez kolejnych 12 miesięcy. Dlatego do tego momentu, do tego jednego dnia, trzeba przyłożyć się jak najlepiej.
Przejdźmy do szczegółów. To że w okolicy albo w naszej miejscowości ktoś już kosi kukurydzę na kiszonkę, to nie powód do rozpoczęcia żniw. Nawet ta sama odmiana w innej gęstości siewu, czy na innym stanowisku osiągnie dojrzałość kiszonkarską w innym terminie. Jeżeli mamy doświadczenie i odpowiednio dobraliśmy wczesność odmiany do gleby i warunków klimatycznych w naszym rejonie, kukurydza do zbioru na kiszonkę powinna być gotowa między 15 a 30 września. Dokładny termin zbioru powinien wynikać z oceny dojrzałości kukurydzy, dostosowanej też do typu ziarna (dent, flint), technologii zakiszania (pryzma, silos, bele, rękawy) i maszyn, którymi rośliny będą zbierane.
Jaka powinna być kiszonka z kukurydzy?
Idealna faza dojrzałości kiszonkarskiej nie decyduje jeszcze o ostatecznym sukcesie. Kiszonka z kukurydzy powinna mieć:
- dobrą strukturę,
- wysoką wartość pokarmową,
- strawność,
- przede wszystkim powinna być smaczna i chętnie pobierana przez zwierzęta.
Taką kiszonkę najwyższej jakości uzyskamy zbierając kukurydzę, kiedy zawartość suchej masy w sieczce z całych roślin jest optymalna i kiedy ziarno ma przynajmniej dojrzałość woskową. To podstawowy i najważniejszy czynnik, ale aby cieszyć się z sukcesu, trzeba ją odpowiednio zebrać, ugnieść i zakisić.
Przeczytaj również: Kiedy kosić kukurydzę na kiszonkę? Termin decyduje o jakości paszy
Jak wysoko ścinać kukurydzę na kiszonkę?
Specjaliści zalecają, aby kukurydzę w optymalnej dojrzałości kiszonkarskiej kosić w miarę wysoko (ok. 30 cm), dobrze rozdrobnić (sieczka długości ok. 0,8 cm i każde ziarno zgniecione), wspomóc zakiszanie dodatkami, mocno ugnieść i dokładnie przykryć silos. W ok. dwa miesiące po tej operacji proces zakiszania powinien być zakończony i możemy skarmiać kiszonkę.
Cała operacja od zbioru po przykrycie pryzmy z kukurydzą muszą zakończyć się w jeden dzień i decyduje to o jakości kiszonki na cały rok. To ważne, aby nie zepsuć wysiłku włożonego w uprawę. Kluczowa dla jakości i wartości kiszonki jest oczywiście baza – optymalna dojrzałość kiszonkarska kukurydzy.
Czym skutkuje zbyt wczesny lub zbyt późny zbiór kukurydzy na kiszonkę?
Kukurydza zbierana przy zawartości suchej masy poniżej 29% zawiera mało skrobi, a dużo łatwo rozpuszczalnych cukrów. Fermentacja takiego surowca przebiega gwałtownie, ze stratami, a jej wynikiem jest duża ilość kwasu octowego i etanolu. Przy zbiorze zbyt późnym rośnie ryzyko przymrozków, ale przede wszystkim zawartość suchej masy powyżej 35% utrudnia rozdrobnienie materiału i jego dobre ubicie. Proces zakiszania jest wolny. Przestrzenie z powietrzem wykorzystują grzyby pleśniowe.
Jedna i druga sytuacja obniża wartość pokarmową kiszonki i znacznie obniża jej jakość. Oczywiście i na takie sytuacje jest recepta. Do zbyt mokrego materiału można w czasie formowania pryzmy dodać sieczkę słomy, można regulować zawartość suchej masy podczas zbioru przez regulację wysokości cięcia roślin, do sieczki z materiału przesuszonego można dodawać wodę lub sieczkę ze świeżej zielonki traw lub międzyplonów paszowych. Najlepiej nie mieć tych problemów, a zatem zbierać kukurydzę na kiszonkę w przedziale suchej masy 33–35%.
Jak ocenić dojrzałość kiszonkarską kukurydzy?
Dokładną ocenę dałoby rozdrobnienie kilku średniej wielkości roślin, wysuszenie i proste obliczenie. Firmy hodowlane sprzedające mieszańce kukurydzy dysponują specjalistycznym sprzętem do wykonywania takich analiz. W domu też możemy to zrobić i też uzyskać orientacyjny wynik wykorzystując do suszenia kuchenkę mikrofalową. Oczywiście trzeba mieć na względzie zasady bezpieczeństwa i mieć proces suszenia pod pełną kontrolą, a procedurę opisujemy w ramce.
Inną metodą, chociaż krytykowaną za małą dokładność, jest obserwacja linii mlecznej ziarniaka. Nie zawsze jest ona dokładnie widoczna, co wynika z różnych typów ziarna odmian kiszonkowych (flint i pośrednie z dent) i intensywności ich zabarwienia. Do takiej analizy organoleptycznej wybieramy ziarniaki z połowy kolby po jej przełamaniu. W miarę dojrzewania linia mleczna wędruje z czubków ziarniaków w kierunku rdzenia. W analizie miejsca linii mlecznej, która jest granicą między skrobią twardą a miękką można wspomagać się ostro zakończonym nożem przez nakłuwanie ziarniaków.
Na plantacji kukurydzy ze stabilnymi warunkami wilgotnościowymi z dorodną zieloną kukurydzą:
- linia mleczna (mierząc od czubka ziarniaka) na wysokości 1/3 ziarniaka wskazuje na zawartość suchej masy w granicach 25–26%,
- linia mleczna na wysokości 1/2 ziarniaka na zawartość suchej masy ok. 27–29%,
- linia mleczna na wysokości 2/3 ziarniaka na zawartość suchej masy 31–32%.
Jeżeli obserwujemy tylko mleczną końcówkę (przypomnę – dotyczy to plantacji dorodnych i zielonych) zawartość suchej masy wynosi 33–34% i jest to optymalny czas na zbiór.
Jeżeli kukurydza nie jest w idealnej kondycji, rośliny nie są wyrównane, odczuwają stres niedoboru wody, mają lekko przyschnięte liście, to wtedy optymalną zawartość suchej masy (33–34%) będą miały w fazie, kiedy linia mleczna jest na wysokości 2/3 ziarniaka. Dodaj tutaj ważną sugestię dla odmian z typowymi ziarniakami flint, ze skrobią szklistą. Miejsce kończącego się szkliwienia nie jest granicą linii mlecznej. Jest ona niżej, tj. poniżej skrobi szklistej i skrobi twardej. Trzeba to sprawdzać nakłuciami.
Zobacz też: Wystarczyło 20 lat i stonka kukurydziana jest wszędzie. Jak z nią walczyć?
Jak zwiększyć zawartość suchej masy w kiszonce podczas zbioru kukurydzy?
Wskazałem już, że suchą masę materiału kiszonkarskiego można regulować w niewielkim zakresie także wysokością cięcia kukurydzy. Jak bardzo możemy zmienić ten parametr na etapie koszenia? Zwykle kukurydza koszona jest na wysokości 20 cm, a jak nadmieniłem, zaleca się kosić wyżej, na 30 cm. Przy koszeniu podwyższonym o 10 cm następuje wzrost zawartości suchej masy w surowcu o 0,8%, ale też zmniejszenie plonu świeżej masy o 4,2% (w przeliczeniu na suchą masę strata plonu wyniesie niespełna 2%).
Podnosząc wysokość koszenia możemy zebrać kukurydzę na bardziej energetyczną kiszonkę. O ile ten parametr możemy poprawić? Podnosząc koszenie z wysokości 20 cm na wysokość 40 cm tracimy na hektarze plon ok. 10 ton świeżej masy. Poziom skrobi w kiszonce koszonej o 20 cm wyżej (na wysokości 40 cm) rośnie o 2–3%. Podnosząc zatem koszenie zyskamy na zawartości skrobi, ale część energii kiszonki zostanie w łodygach na polu.
Ile wody lub użytków zielonych można dodać do za suchej kukurydzy na kiszonkę?
Do zbyt suchego materiału zakiszanego uzasadnione, a nawet konieczne jest niekiedy dodanie zielonki z użytków zielonych lub dodanie odpowiedniej ilości wody. Ile? To trzeba wyliczyć i uwarunkować ilość dodawanej wody od tego jak drobno pocięta jest sieczka (im drobniejszy materiał, tym mniej wody). Jeżeli np. materiał kiszonkarski zawierałby 40% suchej masy, to aby doprowadzić go do zawartości 35% suchej masy, na każdą tonę materiału powinniśmy rozlać ok. 140 l wody. Dodatek wody to ostateczność i pamiętajmy, że lepiej jest w tym celu systematycznie zraszać ugniatany materiał. Wylanie dużej ilości wody na raz nic nie da, bo jak przy podlewaniu kwiatów w doniczce – woda przecieknie i nic to nie da. Sieczka musi tę wodę wchłonąć.
Pamiętajmy – materiał zawierający zbyt dużo suchej masy trzeba mocniej rozdrobnić, bo taki łatwiej się ugniecie. Oczywiście zamiast ewentualnego dodawania wody lepszym rozwiązaniem byłoby zakiszanie z sieczką kukurydzy bardziej mokrego materiału roślinnego, chociażby z międzyplonów. Przy zbyt suchej sieczce z kukurydzy warto rozważyć zastosowanie preparatów wspomagających zakiszanie.
Co zrobić z kukurydzą, jeśli doświadczyła suszy i nie nadaje się na kiszonkę?
Zamiast kiszonki z całych roślin kukurydzy, która z uwagi na wpływ suszy będzie średniej lub złej jakości, można także rozważyć przetrzymanie plantacji do zbioru na ziarno. Można pomyśleć też o zbiorze kukurydzy na LKS (Liesch Kolben Schrot), a jeszcze lepiej na tzw. modyfikowany LKS. Można też zakisić wilgotne lub mokre ziarno ześrutowane na tzw. crimping. Najmniej kłopotliwą alternatywną metodą zagospodarowania kukurydzy na paszę będzie jej zbiór na LKS. Typowy, książkowy LKS sporządza się z kolb kukurydzy z koszulkami, sieczkarnią wyposażoną w zrywacze kolb. Ale jest coś prostszego do czego przez lata na Dniach Kukurydzy zachęcała firma KWS. To modyfikowany LKS. Do tego wystarczy typowa sieczkarnia i koszenie kukurydzy na wysokości nieco poniżej osadzenia kolb (ok. 80 cm od ziemi).
Zbioru kukurydzy na kiszonkę powinniśmy dokonywać przy zawartości suchej masy od 30 do 35%. Zbioru kukurydzy z przeznaczeniem na LKS dokonujemy praktycznie w tej samej fazie, co na kiszonkę z całych roślin, ale bardziej w kierunku górnej optymalnej zawartości suchej masy w całych roślinach. Wtedy przy cięciu nieco poniżej kolb uzyskamy w modyfikowanym LKS ok. 50–55% suchej masy.
Przeczytaj także: Rolnik z Mazur osiąga wysokie plony kukurydzy. Jaką odmianę posiał?
Co to jest crimping?
Pasza uzyskiwana w technologii zakiszania gniecionego wilgotnego ziarna kukurydzy, zbóż i nasion strączkowych to tzw. crimping. Do zakiszania najlepsze jest dojrzałe ziarno kukurydzy. Skrobia w ziarniakach zbieranych we wcześniejszych fazach wegetacji jest bardziej podatna na rozkład w żwaczu. Kiszenie zbyt suchego ziarna kukurydzy, co w naszych warunkach klimatycznych praktycznie się nie zdarza, wymaga dodatku do niego odpowiedniej ilości wody. Wskazane jest również dodanie środków wspomagających zakiszanie.
Kukurydza nadaje się na crimping przy wilgotności ziarna powyżej 32% do maksymalnie 40%, czyli tyle ile często wynosi wilgotność przy zbiorze na ziarno. Przy korzystaniu z usługowego sporządzania takiej paszy w rękawach foliowych firmy wykorzystują wydajne gniotowniki, które są wyposażone w dozowniki do aplikacji środków konserwujących i dodawania wody do materiału zbyt suchego.
Crimping z gniecionego ziarna kukurydzy można sporządzać także w:
- silosach,
- na pryzmach,
- w big-bagach.
Kiszone ziarno należy traktować jak pasze treściwe. LKS jest czymś pośrednim. To pasza o mocno skoncentrowanej energii, ale ze względu na udział włókna należy ją traktować jako paszę objętościową.
Marek Kalinowski
