Aby utrzymać zrównoważony bilans glebowej materii organicznej, nie mniejszy niż mineralizacja (straty) spowodowana uprawą roślin, należy stale zwiększać jej dopływ do gleb. Jednym z bardziej skutecznych sposobów zmniejszającym straty próchnicy z gleby jest wprowadzanie do uprawy międzyplonów, ale także przyorywanie resztek pożniwnych i korzeniowych.
Jakie zalety niosą ze sobą międzyplony ścierniskowe?
Międzyplony to rośliny uprawiane po zbiorze plonu głównego i zbierane przed siewem następnej rośliny. Rośliny uprawiane w międzyplonie w odróżnieniu od roślin plonu głównego, rozwijają się w krótszym okresie, co uniemożliwia im przejście pełnego cyklu wegetacyjnego. Dlatego w międzyplonach uprawia się te o relatywnie krótkim okresie wegetacji.
Rośliny uprawiane jako międzyplony poza możliwością ich wykorzystania na pasze, dostarczają glebie przede wszystkim cennej materii organicznej. Ich głównym zadaniem jest przerwanie częstego następstwa roślin w zmianowaniu, np. zbóż oraz poprawa żyzności gleby poprzez zwiększenie w niej zawartości próchnicy, tworzenie i utrzymywanie struktury gruzełkowatej gleby.
Międzyplony, oprócz poprawy zawartości próchnicy w glebie, przyczyniają się do ograniczenia strat wody. Wsiewane w roślinę ochronną zacieniają glebę po zbiorze plonu głównego. Zmniejszają również rozwój chwastów, chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną oraz wpływają korzystnie na rozwój w glebie mikroorganizmów, zwiększając jej aktywność biologiczną. Ponadto są źródłem składników pokarmowych dla roślin: fosforu, potasu i wapnia.
Dodatkowym bonusem uprawy tych roślin jest to, że ich oddziaływanie następcze utrzymuje się również w latach następnych (po międzyplonie). Wszystko to dzięki wydzielinom korzeni, które umożliwiają przyswajanie nawet trudno dostępnych związków fosforu i wapnia z gleby, co zapobiega wymywaniu składników pokarmowych oraz umożliwia pobranie tych, które wcześniej dostały się do głębszych warstw gleby. Korzystają z nich m.in. rośliny o płytkim systemie korzeniowym (np. zboża).
Wiosną mulcz z międzyplonów pełni również funkcję ochronną
Międzyplony mają ogromne znaczenie w ochronie gleby przed erozją wietrzną i wodną. Tworzą okrywę gleby i osłaniają ją od wiatru, przez co ograniczają erozję w okresie od zbioru do siewu rośliny następczej. Dobrym rozwiązaniem jest uprawa roślin jarych, zrezygnowanie z orki przedzimowej i pozostawienie ich na polu przez zimę jako międzyplon, który po przemarznięciu utworzy tak zwany mulcz chroniący glebę. Taki mulcz zaleca się pozostawić na polu aż do siewu rośliny jarej, zwłaszcza jeśli zamierzamy w przyszłym roku uprawiać rośliny siane późno, jak kukurydza lub buraki.
Wiosną mulcz z międzyplonów pełni również funkcję ochronną, bo ogranicza powierzchniowe parowanie wody, zabezpieczając tym samym odpowiednią jej ilość dla wschodzących siewek. Najważniejsze jednak znaczenie międzyplonów dla gleby, to zwiększenie ilości materii organicznej w glebie.
Międzyplon ścierniskowy jest najbardziej typowym rodzaje międzyplonu
Badania naukowe potwierdzają, że dobrze plonujący międzyplon uprawiany jako zielony nawóz, ma wartość nawozową równą około połowy dawki obornika. Wprowadzenie międzyplonów do zmianowania nie tylko wzbogaca glebę w próchnicę, ale składniki pokarmowe wpływają dodatkowo korzystnie na życie mikrobiologiczne gleb. Szczególnie sprzyja to rozwojowi dżdżownic. W przypadku jednak uprawy międzyplonów ozimych, dzięki którym z jednej strony, z uwagi na dużą ilość produkowanej biomasy poprawiają się właściwości biologiczne gleby i następuje ochrona gleby przed erozją i wymywaniem azotanów, to z drugiej, może dochodzić do przesuszenia szczególnie gleb lżejszych dla rośliny następczej, w wyniku pobrania dużych ilości wody.
Międzyplon ścierniskowy jest najbardziej typowym rodzajem międzyplonu. Duży wpływ na jego udanie się ma ilość opadów oraz występowanie nocnych przymrozków w krótkim czasie ich rozwoju. Poplony ścierniskowe są uprawiane po wcześnie schodzących zbożach. Do uprawy na glebach najlżejszych najlepiej nadają się: łubin żółty, seradela, facelia. Na glebach średnich zaleca się uprawiać: słonecznik, łubin wąskolistny, rzepak, grykę, rzodkiew oleistą, rzepę ścierniskową. Natomiast na glebach ciężkich: bobik, wykę jarą. Wszystkie z uprawianych gatunków w poplonach ścierniskowych mogą być wypasane lub koszone na zielonkę, ze względów środowiskowych najlepiej pozostawić biomasę w formie mulczu.
W międzyplonie ozimym najczęściej wysiewa się żyto ozime, mieszankę żyta z wyką ozimą, rzepak ozimy, rzepik ozimy lub inne mieszanki roślin ozimych dostosowanych do konkretnych warunków glebowo-klimatycznych danego regionu. Nie zaleca się jednak wysiewać tych samych gatunków roślin, jakie były uprawiane przed siewem międzyplonu na danym polu.
Bardzo cenne komponenty bobowate
Międzyplony wzbogacają glebę w materię organiczną, poprawiają właściwości fizykochemiczne gleby, stosunki wodno-powietrzne, ograniczają wymywanie składników mineralnych do głębszych warstw i co bardzo ważne – wykorzystują nadmiar azotu zgromadzonego w glebie i ograniczają jego straty.
Ilość materii organicznej wprowadzonej do gleby, a tym samym i składników pokarmowych, zależy od gatunku rośliny, jej fazy rozwojowej, gęstości siewu i sposobu użytkowania. Głęboko sięgający system korzeniowy roślin bobowatych działa zarówno fitomelioracyjnie na glebę, jak i na jej stan fitosanitarny, co skutkuje mniejszym porażeniem przez choroby roślin następczych, szczególnie zbóż.
Znaczenie roślin bobowatych rośnie szczególnie w gospodarstwach bezinwentarzowych, z dużym udziałem zbóż. Są wówczas jedynym czynnikiem poprawiającym fizyczne właściwości i żyzność gleby i zapobiegającym jej degradacji. Według Eicha i Kundlera, obowiązujące w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej współczynniki reprodukcji dla motylkowatych i ich mieszanek wynoszą odpowiednio dla gleb bardzo lekkich +1,89, lekkich+1,96, a dla średnich +2,10. Natomiast wskaźniki reprodukcji (+) i degradacji (-) substancji organicznej – według Heylanda dla międzyplonów na zielony nawóz o masie 10 t wynoszą +12. Współczynniki te wskazują na ogromną rolę międzyplonów i roślin bobowatych w zwiększaniu zawartości materii organicznej w glebie.
Spośród uprawianych roślin w plonie głównym najkorzystniej na współczynnik reprodukcji próchnicy oddziałują wieloletnie bobowate (d. motylkowe), trawy oraz ich mieszanki. Korzystnymi właściwościami charakteryzują się również rośliny jednoroczne należące do rodziny bobowatych (strączkowe). Aby nastąpił proces humifikacji, a więc przemiany świeżo wprowadzonej masy organicznej międzyplonów w próchnicę trwałą, tzw. humus, musi być ona odpowiednio zagospodarowana w glebie. Dlatego zaleca się płytkie wprowadzanie świeżej masy organicznej do gleby, szczególnie na glebach ciężkich, gdyż głębokie jej przykrycie, na głębokość 30 cm, może powodować jej butwienie i gnicie.
- Wysokie współczynniki reprodukcji materii organicznej mają poplony z udziałem bobowatych drobnonasiennych, ale najsilniej korzystnie na reprodukcję materii organicznej i tym samym próchnicy, odziałują wieloletnie rośliny bobowate
Dr hab. Dorota Pikuła
IUNG – PIB Puławy
fot. Marek Kalinowski
Artykuł kazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 26/2022 na str. 32. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
