O sile antagonizmów lub synergizmów między pierwiastkami decyduje wiele czynników. Przedstawiamy podstawowe informacje i piszemy szerzej o ważnym synergizmie potasu z saletrzanym jonem azotu.
Silne i słabe antagonizmy między pierwiastkami
Na początek warto zacytować definicje tych zależności, relacji między składnikami pokarmowymi, które warto lepiej zrozumieć. Antagonizm wyraża się w unieruchamianiu i utrudnianiu pobierania jednego składnika przez drugi. Synergizm to zwiększenie możliwości pobrania określonego składnika pokarmowego przez drugi, jego większą przyswajalność i zawartość w roślinie.
Niekorzystne silne antagonizmy mają miejsce:
- pomiędzy potasem a magnezem, wapniem, sodem, fosforem i jonem amonowym azotu (potas blokuje też pobieranie żelaza),
- pomiędzy fosforem a wapniem, żelazem, manganem, cynkiem, miedzią,
- pomiędzy wapniem a potasem, magnezem, sodem, żelazem (nadmiar wapnia blokuje jednocześnie pobieranie fosforu, boru, manganu, miedzi, cynku i molibdenu),
- pomiędzy siarką, a molibdenem i chlorem.
Obok silnych antagonizmów są też zbadane słabe antagonizmy, przy czym mogą one być jedno- lub dwustronne, a ich siła mocno zależy od właściwości gleby, jej zagęszczenia, odczynu pH, temperatury gleby i jej uwilgotnienia. Warto te zależności znać, bo przy drogim nawożeniu liczy się efektywność składników pokarmowych.
Wykorzystać dokarmianie roślin przez liście
Nie jest oczywiście tak, że obecność jednego antagonistycznego pierwiastka powoduje blokowanie w całości drugiego i od razu mamy deficyt w stosunku do potrzeb pokarmowych roślin. Ważny jest ilościowy stosunek antagonistycznych pierwiastków. Do silnych antagonizmów i jednocześnie niedoborów pokarmowych roślin dochodzi w przypadku dużych dysproporcji między pierwiastkami i jest to zjawisko bardzo złożone.
Metodą przynajmniej na osłabienie tych antagonizmów jest uregulowanie pH gleby, dzielenie przewidzianych w nawożeniu dawek NPK i stosowanie ich przed krytycznymi okresami zapotrzebowania roślin na te składniki. Głównie chodzi tutaj oczywiście o podział azotu oraz potasu tym bardziej, że są to pierwiastki ruchliwe i w ten sposób zapobiegamy również ich stratom.
Do większości silnych i słabych antagonizmów (znacznie częściej są to antagonizmy kationowe niż anionowe) dochodzi między makro- i mikropierwiastkami. Przepis na ich zażegnanie w praktyce rolniczej jest znany i prosty. Na początek trzeba wyregulować pH gleby do poziomu optymalnego dla danej kategorii agronomicznej i dokarmiać rośliny mikroelementami przez liście. Trzeba o tym pamiętać stosując np. wysokie dawki azotu, które wywierają wpływ na gorszą przyswajalność boru i miedzi z gleby.
Ważna rola pożytecznych mikroorganizmów
Zanim przedstawię przykład dobrej współpracy i synergii działania potasu z jonem saletrzanym azotu chcę zwrócić uwagę na złożoność antagonizmów. O ich sile decyduje wilgotność gleby, temperatura gleby, zawartość próchnicy, obecność pożytecznych mikroorganizmów, wydzielin korzeniowych uprawianych roślin, enzymów, inhibitorów itd.
O antagonizmach i synergizmach składników pokarmowych trzeba też mówić w kontekście mikroorganizmów glebowych. To one w zawartości materii organicznej bardzo modyfikują te zależności. Prostym, dobrze znanym przykładem na antagonizm są bakterie, które immobilizują azot glebowy potrzebny im do rozkładu słomy. To przykład rywalizacji o azot między bakteriami, a rzepakiem ozimym uprawianym po przedplonie zbożowym. Oczywiście ten azot jest blokowany chwilowo, ale w krytycznym dla rzepaku momencie.
Przykładem biologicznej synergii są bakterie symbiotyczne i bakterie wolnożyjące wiążące azot atmosferyczny dla roślin. To również inne bakterie uwalniające roślinom fosfor, czy grzyby mikoryzowe ułatwiające roślinom dostęp do wody oraz przyswajalność magnezu, żelaza, siarki, miedzi i cynku.
Potas współpracuje z jonem saletrzanym
W praktyce warto wykorzystać korzyści synergizmów i przykłady dobrej współpracy między pierwiastkami. W badaniach i opracowaniach m.in. prof. dr. hab. Czesława Szewczuka są przykłady synergizmów, czyli dobrego współdziałania pomiędzy: fosforem i magnezem, potasem i azotem saletrzanym, magnezem i azotem saletrzanym, potasem i żelazem.
W kilku synergizmach widzimy potas. Jego dostępność z roztworu glebowego jest największa przy pH od 5,5 do 7,2, ale to niejedyny warunek. Jest pobierany i przyswajany przez rośliny lepiej przy wysokim uwilgotnieniu i wyższej temperaturze gleby. Przyswajalności potasu sprzyja obecność jonów saletrzanych azotu. To ważny synergizm z konkretną formą azotu.
Dla odmiany, lepszemu pobieraniu fosforu i przyswajalności sprzyja dobra zasobność stanowiska w magnez i potas oraz obecność jonów azotu, także saletrzanych, ale zwłaszcza formy amonowej. To dlatego, że forma amonowa ma korzystny wpływ na rozwój systemu korzeniowego, a więcej mocnych korzeni sprzyja ich dotarciu do mało mobilnego fosforu i sprzyja jego pobieraniu. Jednak kluczowy dla dostępności i przyswajalności fosforu przez rośliny jest odczyn, optymalny to odczyn obojętny (pH 6,5–7,2).
Warto zadbać o efektywność składników pokarmowych
Jak widać z podanych przykładów synergizmów, duże znaczenie odgrywa forma azotu. Azot azotowi nie jest równy i zależnie od jego formy może on ograniczać lub stymulować pobieranie innych pierwiastków. Forma saletrzana azotu jest korzystna dla pobierania przez rośliny potasu, magnezu i wapnia. Forma amonowa azotu ogranicza pobieranie potasu, magnezu i wapnia, ale wspiera pobieranie fosforu.Z uwagi na przepisy związane z ograniczeniami w stosowaniu azotu co do ilości i terminów warto podkreślić, że duży wpływ na efektywność jego wykorzystania ma obecność przyswajalnych form: fosforu, potasu, siarki, magnezu, manganu i cynku.
Marek Kalinowski
