Atuty uprawy jęczmienia ozimego
Jęczmień ozimy wysoko plonuje, wcześnie rusza z wiosenną wegetacją i najszybciej ze zbóż dojrzewa. Przez to ucieka wiosennym suszom i wygrywa z jęczmieniem jarym. Jest też idealnym przedplonem dla rzepaku ozimego. Oczywiście stosunkowo niska mrozoodporność zawsze stanowi ryzyko uprawy.
Największym atutem jęczmienia ozimego jest szybkie zejście z pola. Przez to jest idealną rośliną przedplonową dla rzepaku ozimego. Różnice w porównaniu do pozostałych zbóż ozimych są znaczne. Np. w suchym roku 2018 i 2019 średnia data zbioru jęczmienia ozimego w Stacjach Doświadczalnych Oceny Odmian COBORU to odpowiednio 7 i 6 lipca (ok. 2 tygodnie wcześniej niż w wieloleciu).
Pozostałe zboża ozime zbierano średnio 3 tygodnie później niż jęczmień ozimy. Szybkie zejście z pola umożliwia dopieszczenie stanowiska pod terminowy siew rzepaku. Pozwala też na wyregulowanie pH gleby oraz siew wydajnych roślin międzyplonowych o dłuższym okresie wegetacji.
Zobacz też: Rolnicy już nie boją się kiły kapusty. Te odmiany rzepaku zaskoczyły wszystkich
Wady uprawy jęczmienia ozimego
Zimotrwałość to słaba strona jęczmienia ozimego, ale też odmiany różnią się pod tym względem i tym bardziej do uprawy należy wybierać te sprawdzone w warunkach najbliższych gospodarstwu, czyli z Listy Odmian Zalecanych, którą na 2025 r. prezentujemy na mapie. Wymarznięcia jęczmienia ozimego mogą się zdarzyć, ale przez ocieplenie klimatu to ryzyko zmalało. Pamiętajmy jednak przy wyborach odmian do uprawy, że jęczmień ozimy jest najmniej zimotrwały ze zbóż ozimych i np. jego zimotrwałość oceniona na 5° nie jest równa zimotrwałości 5° pszenicy ozimej.
Z odmian zarejestrowanych tylko Giewont, Impala, Yukon i Zenek mają zimotrwałość na najwyższym poziomie 5,5°. Przy bardzo srogich zimach jęczmień ozimy ma ze zbóż najmniejsze szanse na przetrwanie. Jest pewne ryzyko, ale też tak ostre zimy zdarzają się coraz rzadziej. Warto dodać, że zimotrwałość, jak i inne badane cechy roślin, oceniane są w badaniach COBORU w skali 9-stopniowej. Jak podają naukowcy z COBORU w opracowaniach, w przypadku zimotrwałości można w uproszczeniu przyjąć, że różnica 1 stopnia w skali 9-stopniowej na plus oznacza około 10% więcej żywych roślin po srogiej zimie.
Dwurzędowe odmiany jęczmienia ozimego z grubszym ziarnem
Rekomendowane odmiany na Liście Odmian Zalecanych na 2025 r. (jest ich 24) pokazujemy na mapie i dołączamy do tych informacji charakterystykę (wg COBORU) odmian najczęściej zalecanych do uprawy. Każdy plantator zna wady i zalety jęczmienia wielorzędowego i dwurzędowego. Oczywiście lepszej jakości i bardziej dorodne jest ziarno odmian dwurzędowych i mimo aktualnej dominacji w Krajowym rejestrze odmian wielorzędowych, hodowcy rozwijają programy hodowlane jęczmienia ozimego dwurzędowego.
Taką dwurzędową odmianą najczęściej rekomendowaną na LOZ jest Bordeaux. Na tej liście przez wiele lat liderem był wielorządowy Jakubus plonujący wysoko i stabilnie w całej Polsce. Ale jego dominacja skończyła się. Teraz liderem listy jest KWS Morris. Lista Odmian Zalecanych jest wartościowym kryterium ostatecznych wyborów odmian do uprawy. Warto skonfrontować tę listę z warunkami uprawy jęczmienia ozimego w gospodarstwie, bo korzystając z dodatkowych informacji COBORU dobierzemy tę najlepszą np. do bardziej intensywnej uprawy, czy do uprawy po przedplonie zbożowym lub niezbożowym,
Odmiany jęczmienia ozimego z odpornością na BYDV
Trzeba zwracać uwagę na wszystkie cechy odmian. Potencjał plonowania jest najważniejszy, ale przez ocieplenie i rosnącą presję chorób, w tym żółtą karłowatość jęczmienia, bardzo ważne są cechy odporności na choroby, a także na wyleganie. W ostatnich latach w jęczmieniu w największym nasileniu występowała rdza jęczmienia, plamistość siatkowa i mączniak prawdziwy. Stałym zagrożeniem jest też rynchosporioza, a przez mszyce będące wektorami wirusów – wspomniana żółta karłowatość jęczmienia.
Hodowcy pracują nad odmianami odpornymi i o ile już od lat szereg odmian ma odporność na żółtą mozaikę jęczmienia (BaYMV), to do niedawna nie było odmian z tolerancją lub odpornością na wirus żółtej karłowatości jęczmienia (BYDV). Ale już są. Genetyczną tolerancję posiadają m.in. odmiany: Pareadies, Fascination, SU Virtuosa, KWS Ovnis. Natomiast odpornością na BYDV warunkowaną genem YD4 (odporność pochodzi z jęczmienia bulwiastego – H. bulbosum) chwali się hodowca odmiany SY Zoomba (odmiana hybrydowa Hyvido Neo). Warto na koniec przypomnieć, że obok odmian populacyjnych obecnych na LOZ są na rynku także odmiany hybrydowe.
Najczęściej rekomendowane odmiany jęczmienia ozimego
Przedstawimy charakterystykę (wg Opisowej listy odmian COBORU), tj. najczęściej rekomendowanej odmiany wielorzędowej i najczęściej rekomendowanej odmiany dwurzędowej. Pozostałe przydatne informacje do porównań zawiera tabela.
- KWS Morris – odmiana wielorzędowa, typu pastewnego, wpisana do Krajowego rejestru w 2020 r. Plenność dobra do bardzo dobrej. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki przeciętny. Zimotrwałość na tle gatunku prawie średnia (4,5°). Odporność na rdzę jęczmienia – duża, na mączniaka prawdziwego, plamistość siatkową, rynchosporiozę i ciemnobrunatną plamistość – średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania przeciętny. Masa 1000 ziaren dość mała, wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym dość mała. Zawartość białka w ziarnie średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
- Bordeaux – odmiana dwurzędowa, typu pastewnego, wpisana do Krajowego rejestru w 2021 r. Plon ziarna duży do bardzo dużego. Przyrost plonu przy uprawie na wysokim poziomie agrotechniki przeciętny. Zimotrwałość na tle gatunku prawie średnia (4,5°). Odporność na ciemnobrunatną plamistość – dość duża, na rdzę jęczmienia i rynchosporiozę – średnia, na mączniaka prawdziwego i plamistość siatkową – dość mała. Rośliny niskie do bardzo niskich, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania przeciętny. Masa 1000 ziaren, wyrównanie ziarna i gęstość ziarna w stanie zsypnym dość duże. Zawartość białka w ziarnie średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna.
Marek Kalinowski
