Pomysł wzmacniania odporności jest kuszący, ale osiągnięcie tego jest trudne z kilku powodów. Między innymi dlatego, że układ odpornościowy jest systemem, a nie pojedynczą jednostką. Aby dobrze funkcjonować, wymaga równowagi i harmonii.
Zdrowy styl życia wpływa na naszą odporność. Co zatem robić a czego nie?
Naukowcy wciąż nie wiedzą wiele na temat zawiłości i wzajemnych powiązań w tzw. odpowiedzi immunologicznej, czyli reakcji tego układu. Jak czytamy na stronie Harvard Health Publishing – portalu edukacyjnego Harvard Medical School – póki co nie udowodniono bezpośrednich powiązań między stylem życia a wzmocnieniem odporności.
Nie oznacza to jednak, że nie należy badać wpływu stylu życia na układ odpornościowy. Naukowcy badają wpływ diety, ćwiczeń, wieku, stresu psychicznego i innych czynników na odpowiedź immunologiczną – zarówno u zwierząt, jak i u ludzi. Co robić w międzyczasie?
Badacze są zdania, że zdrowy tryb życia ma sens, ponieważ najprawdopodobniej wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego i przynosi inne udowodnione korzyści zdrowotne. Co mieści się w zdrowym stylu życia? Niepalenie papierosów, wysypianie się, dbanie o obecność w diecie dużej ilości owoców i warzyw, picie umiarkowanych ilości alkoholu, utrzymywanie prawidłowej masy ciała, mycie rąk, minimalizowanie stresu psychicznego i szczepienie się.
Z wiekiem nasza odporność słabnie. Dlaczego tak się dzieję?
Odporność zależy jednak także od czynników od nas niezależnych. Wiadomo już, że wraz z wiekiem nasza zdolność odpowiedzi immunologicznej maleje, co przyczynia się do większej liczby infekcji i nowotworów. Choć niektórzy ludzie starzeją się zdrowo, wnioski z wielu badań są takie, że w porównaniu z osobami młodszymi osoby starsze są bardziej narażone na choroby zakaźne i częściej na nie umierają.
Infekcje dróg oddechowych, w tym grypa, COVID-19, a zwłaszcza zapalenie płuc, są główną przyczyną zgonów osób powyżej 65. roku życia. Nie wiemy, dlaczego tak się dzieje, ale niektórzy naukowcy zauważają, że to zwiększone ryzyko koreluje ze spadkiem liczby limfocytów T (rodzaj białych krwinek do zwalczania infekcji), prawdopodobnie na skutek zaniku grasicy z wiekiem i wytwarzania mniejszej ich liczby. Nie jest w pełni zrozumiałe, czy to zmniejszenie funkcji grasicy powoduje zmniejszenie liczby limfocytów T, czy też inne zmiany odgrywają tu rolę.
Naukowcy podejrzewają też, że powodem pogorszenia odporności może być fakt, że szpik kostny staje się mniej wydajny w wytwarzaniu komórek macierzystych, a to z nich powstają komórki układu odpornościowego.
Warto się szczepić
Im jesteśmy starsi, tym słabiej reagujemy też na szczepionki. Badania szczepionek przeciwko grypie wykazały, że w przypadku osób powyżej 65. roku życia szczepionka jest mniej skuteczna w porównaniu ze zdrowymi dziećmi (powyżej 2. roku życia) – u starszych wytwarza słabszą odpowiedź układu odpornościowego. Ten fakt podnoszono m.in. przy wprowadzaniu szczepionek przeciw COVID-19.
Jednak pomimo mniejszej skuteczności szczepionki przeciwko grypie i pneumokokom znacznie obniżyły częstość zachorowań i liczbę zgonów wśród osób starszych. W sezonie jesienno-zimowym warto się więc zaszczepić, jeśli jesteśmy w wieku senioralnym albo cierpimy na choroby przewlekłe czy jesteśmy po przeszczepie.
Wydaje się też, że istnieje związek między odżywianiem a odpornością u osób starszych. Forma niedożywienia, która jest zaskakująco powszechna nawet w zamożnych krajach, znana jest jako „niedożywienie mikroelementami”. U osób starszych może wystąpić niedożywienie polegające na niedoborze niektórych niezbędnych witamin i minerałów otrzymywanych z diety. Starsi ludzie jedzą mniej i ich dieta często jest mniej różnorodna.
Czy warto stosować suplementy? Czy rzeczywiście podnoszą odporność?
Wiele produktów na półkach aptecznych ma rzekomo wzmacniać lub wspierać odporność. Jednak, jak się okazuje, koncepcja wzmacniania odporności nie ma większego sensu z naukowego punktu widzenia. Zwiększanie liczby komórek w organizmie – komórek odpornościowych i innych – niekoniecznie jest dobrą rzeczą. Na przykład sportowcy stosujący tzw. doping krwi, czyli transfuzję krwi od innego dawcy albo swojej w celu zwiększenia liczby krwinek i poprawy wyników, są bardziej narażeni na udar.
Próba wzmocnienia komórek układu odpornościowego jest szczególnie skomplikowana, ponieważ w układzie odpornościowym znajduje się wiele różnych rodzajów komórek, które na mnóstwo sposobów reagują na wiele różnych drobnoustrojów. Które komórki należy wzmocnić i do jakiej liczby? Na razie nie znamy odpowiedzi na to pytanie. Wiadomo, że organizm nieustannie wytwarza komórki odpornościowe. Z pewnością produkuje o wiele więcej limfocytów, niż jest w stanie wykorzystać. Dodatkowe komórki są usuwane w naturalnym procesie śmierci komórkowej zwanym apoptozą – niektóre zanim zobaczą „wroga”, inne po wygranej bitwie. Nikt nie wie, ile komórek potrzeba lub jaka jest ich najlepsza mieszanka, którą potrzebuje układ odpornościowy, aby funkcjonować optymalnie.
Chociaż stwierdzono, że niektóre preparaty zmieniają wybrane elementy układu odpornościowego, jak dotąd nie ma dowodów na to, że wzmacniają one odporność do poziomu, w którym jesteśmy lepiej chronieni przed infekcjami i chorobami. Wykazanie, czy zioła lub jakakolwiek inna substancja może zwiększyć odporność, jest, jak dotąd, bardzo skomplikowaną sprawą. Naukowcy nie wiedzą, na przykład, czy preparaty pochodzenia naturalnego, które wydają się zwiększać ilość przeciwciał we krwi, rzeczywiście działają korzystnie na ogólną odporność.
Dieta a odporność
Nauka dawno dowiodła, że ludzie żyjący w ubóstwie i niedożywieni są podatniejsi na choroby zakaźne. Jednak wciąż nie wiemy, czy jakieś szczególne czynniki dietetyczne, jak żywność przetworzona lub duże spożycie cukru, będą miały niekorzystny wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego.
Wciąż stosunkowo niewiele jest badań dotyczących wpływu odżywiania na układ odpornościowy człowieka. Istnieją dowody na to, że różne niedobory mikroelementów, na przykład cynku, selenu, żelaza, miedzi, kwasu foliowego i witamin A, B6, C i E, zmieniają odpowiedź immunologiczną u zwierząt, co badano in vitro, czyli w probówce. Jednak wpływ tych zmian w układzie odpornościowym na zdrowie zwierząt jest mniej wyraźny, a wpływ podobnych niedoborów na odpowiedź immunologiczną u człowieka nie został jeszcze zbadany.
Jeśli podejrzewasz, że twoja dieta nie zaspokaja wszystkich potrzeb w zakresie mikroelementów, przyjmowanie suplementów multiwitaminowo-mineralnych może przynieść korzyści wykraczające poza potencjalnie korzystny wpływ na układ odpornościowy. Natomiast przyjmowanie megadawek pojedynczej witaminy nie powoduje takiego efektu.
Karolina Kasperek
