Żywienie świń: jak zwiększyć strawność paszy?

Uzyskanie optymalnego poziomu białka w paszy odpowiedniego dla danej grupy zwierząt wymaga zastosowania mieszanki, która ma wysoką zawartość tego składnika, najlepiej jak najbardziej strawnego. Nie tylko zawartość białka w danym surowcu powinna być czynnikiem przy jego wyborze, ale też jego wartość biologiczna. Mówi ona o tym, w jakim stopniu białko pochodzące z danego surowca może być wykorzystane przez zwierzę do budowy tkanek, czyli ile z pobranego białka pozostanie w organizmie.

Ważna jest także strawność białka. Obok białka ogólnego występuje bowiem białko strawne, które jest różnicą między składnikiem pobranym w paszy, a wydalonym w kale. W wypadku pasz przeznaczonych dla młodych świń powinna ona być wyższa niż 80%, zaś dla starszych 76%. W organizmie zwierzęcia w wyniku rozkładu białek powstają aminokwasy, które w jelicie cienkim zostają wchłonięte do krwi i trafiają do komórek ciała.

Fermentacja bakteryjna zachodzi głównie w jelicie grubym i wpływa na mikroflorę jelitową. Wpływ mają na nią głównie węglowodany obecne w paszy, które nie zostały strawione i wchłonięte w jelicie cienkim. Jak na zdrowie świń wpływa fermentacja bakteryjna białka paszowego, które również nie zostało strawione i wchłonięte w jelicie cienkim i dociera do jelita grubego, jest mniej znane. Pasze o wysokim poziomie białka powodują jednak zwykle zaburzenia funkcji jelit i biegunki. Niestrawione białko stanowi ważny substrat dla procesów fermentacyjnych zachodzących w jelicie grubym. Ilość fermentowalnego białka zależy od takich czynników jak poziom białka w paszy, jego strawność, interakcja z innymi składnikami mieszanki lub z czynnikami antyżywieniowymi oraz wydzielanie endogennych białek w świetle jelita. Istnieje wiele różnych gatunków bakterii o dużej zdolności do fermentowania niestrawionego białka, bytujących w końcówce układu trawiennego, takich jak Escherichia coli, Klebsiella spp., Campylobacter spp., Streptococcus spp., Clostridium perfringens, Clostridium difficile i Bacteroides fragilis.

Niewłaściwe bilansowanie białka w paszach nie tylko zmniejsza dostępność aminokwasów dla wzrostu i rozwoju świń, ale także prowadzi do zaburzeń równowagi jelitowej i w konsekwencji do uszkodzenia nabłonka. Stosuje się różne strategie, zarówno na poziomie żywieniowym (obniżenie poziomu białka ogólnego w paszy i suplementacja aminokwasami), jak i antybiotykoterapię w celu zapobiegania lub łagodzenia problemów wynikających z fermentacji białkowej, zwłaszcza u młodych zwierząt. Chociaż pozytywny wpływ zmniejszenia poziomu białka w dawkach dla świń jest dobrze znany, ostatnie badania wykazały możliwy negatywny wpływ wczesnego stosowania antybiotyków w paszy dla trzody chlewnej. Badanie wykazało, że znacząco zmniejsza ono niektóre korzystne populacje bakterii, takie jak pałeczki kwasu mlekowego w pierwszym okresie tuczu i gatunki Clostridium wytwarzające maślan nawet w całym tuczu u zwierząt karmionych normalnym poziomem białka. Ponadto podawanie antybiotyków w paszy we wczesnym okresie życia zwiększa wytwarzanie pewnych metabolitów fermentacji proteolitycznej w późniejszym wieku, co może zwiększyć ryzyko chorób jelitowych lub zaburzyć wzrost świń.

Biorąc pod uwagę rosnące ograniczenia stosowania antybiotyków z pewnością strategie pochodzenia żywieniowego zapobiegające dysfunkcjom przewodu pokarmowego nabierają coraz większego znaczenia. Wymagają one połączenia ze sobą stosowania niskiego poziomu białka w paszy z wysoko strawnymi jego źródłami i niektórymi probiotykami, ponieważ oprócz regulacji mikroflory jelitowej, syntetyzują i wydzielają enzymy trawienne, które zwiększają strawność białek w diecie.

Stopień wykorzystania nie tylko białka, ale także tłuszczu, węglowodanów, włókna oraz składników mineralnych i witamin zależy zarówno od składu mieszanki, wieku zwierząt jak i sposobu obróbki paszy. Jednym z najprostszych zabiegów poprawiających strawność pasz, a przez to wpływających na lepsze ich wykorzystanie, jest śrutowanie polegające na zniszczeniu twardej włóknistej okrywy nasiennej i rozdrobnieniu ziarna w celu zapewnienia dobrej dostępności składników pokarmowych. Najczęściej popełnianym błędem jest zbyt drobne śrutowanie powodujące powstanie paszy o strukturze mąki. Przyczynia się to do skrócenia kosmków jelitowych, a także powstawania owrzodzeń śluzówki żołądka i jelit, co pogarsza funkcje przewodu pokarmowego.

Do przemysłowych metod należy natomiast ekstruzja, która polega na sprężaniu surowców, co podnosi ciśnienie i temperaturę, a tym samym powoduje zwiększenie strawności skrobi, zniszczenie inhibitorów trypsyny oraz drobnoustrojów w paszy. Kolejnym jest proces granulacji pasz, który polega na działaniu temperatury i ciśnienia, w wyniku czego następuje poprawa strawności węglowodanów, zniszczenie drobnoustrojów oraz niektórych czynników antyżywieniowych. Granulacja zapobiega rozwarstwianiu składników paszy oraz istotnie zmniejsza jej pylenie.

Granulowanie zwiększa strawność energii i składników pokarmowych, a obróbka hydrotermiczna powoduje polepszenie wydajności produkcyjnej zarówno u prosiąt, jak i w tuczu. W przypadku świń współczynnik strawności energii waha się między 70 a 90%. Ta różnica wynika z obecności włókna surowego w mieszankach paszowych, a im więcej włókna, tym mniejsza strawność energii. Hydrotermiczne przetwarzanie pasz dla trzody chlewnej powoduje poprawę strawności energii i składników odżywczych. Uważa się, że proces granulowania zwiększa strawność energii średnio o 1%, chociaż poprawa może być większa, w zależności od właściwości chemicznych i fizycznych (wielkość cząstek) w paszy. Granulowanie w porównaniu z paszami w postaci śruty poprawia współczynnik wykorzystania paszy o 4 do 12%.

Inne pozytywne efekty to zwiększone pobranie mieszanki, zwłaszcza przez prosięta, oraz zmniejszenie strat paszy. Obróbka hydrotermiczna poprawia też strawność skrobi w jelicie u świń w porównaniu do pasz śrutowanych, a także zwiększa strawność niektórych aminokwasów w jelicie krętym, takich jak lizyna, arginina, izoleucyna i treonina. W przypadku lizyny poprawa była lepsza w diecie ekspandowanej i ekstrudowanej niż tylko w przypadku granulowania.

Przetwarzanie hydrotermalne poprawia strawność skrobi i większości niezbędnych aminokwasów, bez znaczących różnic między granulowaniem a ekstruzją. Natomiast negatywne skutki wysokiej zawartości włókna surowego we wszystkich rodzajach mieszanek dla trzody chlewnej najbardziej można zmniejszyć dzięki procesowi granulacji, dodatkowo zwiększając wykorzystanie energii po wcześniejszej ekstruzji surowców. Samo granulowanie poprawia strawność energii w dawkach opartych zwłaszcza na kukurydzy, śrucie sojowej i suszonym wywarze kukurydzianym (DDGS) o niskim lub średnim poziomie włókna, a wykorzystanie wysokiej zawartości włókna jest możliwe, jeśli pasze są poddawane bardziej intensywnym zabiegom, czyli połączeniu ekstruzji oraz granulacji.

fot. Dominika Stancelewska