Zależnie od sprawcy alternariozy choroba może przybierać postać suchej plamistości liści (grzyb Alternaria alterneta) lub brunatnej plamistości liści (grzyb Alternaria solani). Objawy choroby wywoływane przez te grzyby w początkowym okresie rozwoju są często mylone z objawami zarazy. Rozwojowi grzybów alternariozy sprzyja ciepła i umiarkowanie wilgotna pogoda, w której okresy suszy przeplatane są niezbyt dużymi, ale często padającymi deszczami. Sprzyjają jej również obfite i długo utrzymujące się rosy, uprawa ziemniaków na glebach lekkich okresowo za suchych i ubogich w składniki pokarmowe.
Brunatna plamistość liści
Pierwsze objawy choroby na liściach roślin ziemniaka występują w okresie kwitnienia, a przy szczególnie korzystnych warunkach do rozwoju wcześniej. Na liściach tworzą sią nieregularnie rozmieszczone, drobne (2 do 5 mm) nekrozy barwy ciemniejszej od nekroz wywołanych rozwojem suchej plamistości.
Charakterystyczne dla suchej plamistości koncentryczne strefowanie nie występuje na nekrozach brunatnej plamistości lub jest nieznaczne i tylko na pojedynczych nekrozach. Przy dużym nasileniu choroby brzegi liścia mogą zwijać się do środka. Pierwsze objawy występują na liściach już w okresie kwitnienia roślin, a nawet trochę wcześniej. Powierzchnia nekroz powiększa się bardzo wolno, częściej jest to efektem zlewania się sąsiednich nekroz.
Grzyby Altenaria solani pojawiają się w okresie kwitnienia i są obecne w ziemniakach do końca wegetacji.
Źródłem infekcji sprawcy brunatnej plamistości liści są porażone sadzeniaki, resztki pożniwne i sąsiednie uprawy. Optymalną dla rozwoju Alternaria solani temperaturą powietrza jest przedział 24–26°C, ale rozwija się już przy temp. powyżej 18°C. Obok optymalnej temperatury grzyb potrzebuje wilgotności względnej powietrza poniżej 80%. Czynnikiem sprzyjającym chorobie jest osłabienie roślin, tj. np. ich niedożywienie, porażenie wirusami, mniejsze ilości opadów i ich nierównomierny rozkład.
Sucha plamistość liści
Pierwsze objawy choroby występują na roślinach osłabionych w wyniku suszy lub spowodowanych niedoborem makro- lub mikroskładników. Najpierw na starszych liściach dolnego piętra rośliny pojawiają się początkowo drobne, ciemnobrunatne do czarnych, suche plamki nieregularnie rozrzucone na blaszce liściowej, o kształcie owalnym lub kanciastym.
W miarę postępu choroby, plamy stają się większe (osiągają średnicę od 5 do 15 mm i więcej) i przenoszą się na liście do wyższych pięter rośliny. Przy silnym rozwoju choroby plamy zlewają się ze sobą. Tkanka w miejscu nekrozy jest sucha i łamliwa. Objaw charakterystyczny – koncentryczne strefowanie (podobne do tarczy strzelniczej lub słoi na pniu ściętego drzewa). Nekrozy otoczone żółtawą otoczką – wywołaną działaniem kwasu alternariowego. Objawy choroby obserwuje się także na bulwach. Na ich powierzchni występują różnej wielkości, nieregularne, brązowo czarne, lekko zagłębione plamy.
Grzyby Alternaria alternata występują na początku wegetacji i sprzyjają im warunki dla ziemniaków stresowe, jak susza.
Źródłem infekcji sprawcy suchej plamistości liści są porażone sadzeniaki, resztki pożniwne i sąsiednie uprawy. Podobnie jak brunatna plamistość liści, również sucha plamistość liści rozwija się w temp. powyżej 18°C. Optymalna temperatura rozwoju Alternaria alternata jest jednak nieco wyższa i mieści się w przedziale 26–28°C. Grzyb potrzebuje do rozwoju wilgotności względnej powietrza powyżej 80% i większej ilości opadów przerywanych okresami suszy. Również rozwojowi tego grzyba sprzyja osłabienie roślin, tj. np. ich niedożywienie, porażenie wirusami, mniejsze ilości opadów i ich nierównomierny
rozkład.
Zapobieganie
Alternarioza ziemniaka występuje w Europie powszechnie i najsilniej tam, gdzie jest bardziej kontynentalny klimat. W Holandii bywa groźniejsza od zarazy ziemniaka. Zaczyna też mocno zagrażać plantacjom w Niemczech. W Niemczech obserwuje się, że w technologiach uprawy ziemniaka, w których zwalcza się tylko zarazę, straty plonu wyrządzane przez alternariozę wynoszą od 10 do 30% (różnica wynika z różnej podatności odmianowej i z wczesności odmian). Takie są potencjalne straty plonu w Europie. Na innych kontynentach alternarioza powoduje straty dochodzące do 70% plonu.
Jak wspomnieliśmy, źródłem choroby są porażone przez grzyby resztki roślin oraz porażone przez bulwy – sadzeniaki. Do działań ograniczających alternariozę należy zaliczyć: sadzenie zdrowych sadzeniaków, właściwe zmianowanie, nawożenie dostosowane do potrzeb rośliny i uwzględniające zarówno makro-, jak i mikroskładniki, zbiór w pełni dojrzałych bulw i uprawa odmian o podwyższonej odporności na patogena. Na agrotechnikę ograniczającą chorobę składa się też podkiełkowywanie, pobudzanie, prawidłowe obsypywanie i formowanie redlin, zbiór w odpowiednich warunkach, niszczenie resztek pożniwnych, przechowywanie w profesjonalnych przechowalniach.
Ochrona chemiczna
Dobre rezultaty w walce z chorobą dają zabiegi chemiczne fungicydami zawierającymi w swoim składzie mancozeb oraz chlorotalonil. Fungicydy te polecane również do pierwszych zabiegów ochronnych przeciwko zarazie ziemniaka i zastosowane przeciwko alternariozie zabezpieczą rośliny przed pierwszymi ogniskami zarazy. Lista fungicydów zalecanych przez IOR do zwalczania alternariozy znajduje się w tabeli. Sygnałem do wykonania pierwszego zabiegu ochronnego przeciwko alternariozie jest wystąpienie objawów choroby na liściach roślin ziemniaka. Najczęściej wystarczy jeden zabieg, ale w sprzyjających rozwojowi choroby warunkach, na odmianach wrażliwych może wystąpić konieczność wykonania dwóch zabiegów.
Zabieg opryskiwania należy wykonać zapobiegawczo lub w momencie pojawienia się pierwszych objawów alternariozy na liściach. UWAGA! Środki ochrony roślin należy stosować zgodnie z załączoną do nich etykietą.
Marek KALINOWSKI
