Ponieważ w rolnictwie dąży się do racjonalnego gospodarowania składnikami pokarmowymi, aby wywierać jak najmniejszą presję na środowisko, wapnowanie uważa się za czynnik mający istotny wpływ na efektywność wykorzystania azotu i wielkość jego strat z rolnictwa.
Wapnowanie gleb gruntów ornych
Zakwaszenie gleb, tj. spadek pH poniżej wartości granicznej, skutkuje zmniejszeniem przyswajalności składników pokarmowych dla roślin uprawnych, obniżką plonów i wymywaniem z gleby składników nawozowych niepobranych przez rośliny. Na glebach o nieuregulowanym odczynie rośliny nie mogą wówczas efektywnie wykorzystać składników pokarmowych z nawozów, a intensyfikacja nawożenia nie przekłada się na wzrost plonów roślin. Dlatego też:
- racjonalne zarządzanie składnikami pokarmowymi wymaga regularnego (raz na 4–5 lat) badania odczynu i oceny potrzeb wapnowania gleb;
- w celu odkwaszenia gleb zalecane jest stosowanie nawozów wapniowych w dawkach wynikających z potrzeb wapnowania i kategorii agronomicznej gleby;
- zabieg wapnowania najlepiej wykonywać po zbiorach roślin uprawnych, późnym latem lub jesienią;
- wapno należy wymieszać z glebą za pomocą narzędzi uprawowych;
- na glebach cięższych można stosować wapno tlenkowe, na glebach lżejszych – węglanowe;
- nie należy łączyć zabiegu wapnowania ze stosowaniem nawozów naturalnych oraz nawozów mineralnych zawierających azot w formie amonowej z uwagi na duże straty amoniaku;
- wskazane jest, aby między wapnowaniem a zastosowaniem innych nawozów mineralnych lub organicznych upłynęło co najmniej 6 tygodni.
Przedziały potrzeb wapnowania gleb na gruntach ornych oraz optymalne dawki nawozów wapniowych w tonach CaO na hektar (jeden raz na 4 lata) zamieszczono w tabelach.
- Dla gleb gruntów ornych optymalna wartość pH w KCl wynosi od 5,5 do 7,0, tj. odczyn od lekko kwaśnego do obojętnego
Wapnowanie gleb użytków zielonych
- Dla wzrostu i rozwoju większości roślin trwałych użytków zielonych optymalne pH gleb mineralnych wynosi 5,5–6,5, a gleb organicznych 5,0–5,5.
- Na zakwaszenie gleby szczególnie wrażliwe są rośliny bobowate, które z reguły najlepiej rozwijają się na glebach o pH ok. 6,0.
- Wapnowanie łąk i pastwisk jest konieczne, gdy wartość pH w KCl w wierzchniej warstwie gleby spadnie poniżej 5,0–5,5.
- Zalecanym terminem wapnowania użytków zielonych jest okres pozawegetacyjny, zwłaszcza późna jesień lub wczesna wiosna, przed ruszeniem wegetacji roślin. W przypadku użytków zielonych, nawóz wapniowy stosowany w darń nie może być wymieszany z glebą. Z tego względu należy wykorzystywać możliwość połączenia zabiegu wapnowania z renowacją użytków zielonych, zwłaszcza podczas odnawiania metodą pełnej uprawy, w ramach której można wymieszać nawóz wapniowy z glebą.
- Wapnowanie gleb torfowych wzmaga proces murszenia, a tym samym, przyspiesza ich degradację. Dlatego przy pH powyżej 5,0 gleb tych nie należy wapnować!
- Zaleca się nawozić wapnem częściej, lecz mniejszymi dawkami. Dawki nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych powyżej zalecanych mogą powodować przewapnowanie gleb z ujemnymi skutkami dla ich żyzności i produktywności. Na trwałych użytkach zielonych – TUZ, najlepsze rezultaty uzyskuje się stosując nawozy wapniowe w formie węglanowej lub nawozy wapniowo-magnezowe.
- Gleby organiczne wytworzone z torfów wysokich charakteryzują się kwaśnym odczynem i wymagają wapnowania. Optymalny odczyn dla tych użytków mieści się w zakresie pH w KCl 4,5–5,0.
- Zaleca się na glebach o uregulowanym odczynie wprowadzić wapnowanie zachowawcze, małymi dawkami wapnia (500–800 kg CaO/ha) stabilizującymi odczyn pH.
Wapnowanie gleb w ogrodnictwie
Wapnowanie gleb jest także istotnym elementem zwiększenia efektywności wykorzystania azotu i ograniczenia strat składników pokarmowych w ogrodnictwie. Wapnując glebę pod uprawę warzyw, trzeba pamiętać, że świeże wapnowanie źle znoszą: pomidor, marchew, groch, seler, cebula, burak ćwikłowy i ogórek, dlatego gatunki te zaleca się uprawiać w drugim roku po tym zabiegu.
Warto pamiętać, że zakwaszeniu gleby zwykle towarzyszy brak wapnia. Wskutek niedoborów wapnia pojawiają się zmiany również na liściach warzyw. Następuje zamieranie brzegów liści, tzw. ,,tipburn” u sałaty czy kapusty, a na owocach pojawia się sucha zgnilizna.
,,Tipburn” jest to choroba analogiczna do suchej zgnilizny wierzchołków owoców pomidorów i papryki. W wyniku niedostatecznego odżywienia wapniem następuje zmniejszenie sprężystości błon komórkowych, a przy znacznym braku wapnia ściany komórek zapadają się, natomiast chora tkanka na kilka lub kilkanaście godzin przyjmuje barwę ciemnozieloną, później zamiera i brązowieje.
| Kategoria agronomiczna gleb | pH w KCL dla przedziału potrzeb wapnowania | ||||
| konieczne | potrzebne | wskazane | ograniczone | zbędne | |
| Bardzo lekkie | do 4,0 | 4,1-5,5 | 4,6-5,0 | 5,1-5,5 | od 5,6 |
| Lekkie | do 4,5 | 4,6-5,0 | 5,1-5,5 | 5,6-6,0 | od 6,1 |
| Średnie | do 5,0 | 5,1-5,5 | 5,6-6,0 | 6,1-6,5 | od 6,6 |
| Ciężkie | do 5,5 | 5,6-6,0 | 6,1-6,5 | 6,6-7,0 | od 7,1 |
| Kategoria agronomiczna gleb | Przedział potrzeb wapnowania | ||||
| konieczne | potrzebne | wskazane | ograniczone | zbędne | |
| Bardzo lekkie | 3,0 | 2,0 | 1,0 | - | - |
| Lekkie | 3,5 | 2,5 | 1,5 | - | - |
| Średnie | 4,5 | 3,0 | 1,7 | 1,0 | - |
| Ciężkie | 6,0 | 3,0 | 2,0 | 1,0 | - |
U ziemniaka brak wapnia objawia się skorkowaceniem i brunatnieniem miąższu i różnego rodzaju rozpadem bulw. Kolejnym bardzo częstym następstwem długo utrzymującego się zakwaszenia gleb jest nasilenie występowania patogenów (kiła kapusty) czy szkodliwych nicieni. Dlatego też rola wapnia jest niezwykle ważna dla utrzymania dobrej kondycji i zdrowia roślin ogrodniczych. Jednak rośliny ogrodnicze cechują się zróżnicowanym zapotrzebowaniem na wapń, jednakże niedobór tego pierwiastka w glebie może skutkować obniżeniem plonów oraz pogorszeniem wartości przechowalniczej.
Niedobór wapnia w uprawach warzyw, takich jak pomidor i papryka, może spowodować suchą zgniliznę wierzchołkową owoców, natomiast w uprawie sałaty, kapusty pekińskiej, głowiastej i kalafiora pojawiają się zbrązowienia wewnątrz główki. Na selerze i innych warzywach liściowych brunatnieją brzegi i wierzchołki najmłodszych liści.
Rośliny sadownicze na niedobór wapnia reagują drobnieniem owoców, większą podatnością na pękanie (wiśnie, czereśnie) i korkowaceniem skórki i miąższu, zbrązowieniem przygniezdnym, gorzką plamistością podskórną, szklistość miąższu (gruszki, jabłka). Niedobór wapnia obniża również wartość przechowalniczą owoców.
Rośliny ozdobne cechują się zróżnicowanym zapotrzebowaniem na wapń. Rośliny wrzosowate (rododendrony, wrzosy) potrzebują niskiego odczynu gleby (pH 4–4,5), zaś wiele roślin na niedobór wapnia reaguje zasychaniem najmłodszych liści lub wiotkością pędów i ich załamywaniem (tulipan).
Pamiętajmy, aby nigdy nie zapominać o wapnowaniu gleb w gospodarstwie, gdyż wapnowanie jest jednym z podstawowych zabiegów agrotechnicznych, który także korzystnie wpływa na środowisko poprzez zapobieganie migracji składników pokarmowych. Dla naszego rolnictwa zabieg ten ma szczególne znaczenie, ze względu na dużą powierzchnię gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych.
| Wartość pH w KCl | Potrzeba wapnowania | Zalecana dawka CaO (t/ha) |
| <4,5 | konieczne | 1-2 |
| 4,5-5,0 | potrzebne | 0,5-1,5 |
| 5,1-5,5 | wskazane | 0,25-1,0 |
| 5,6-6,0 | ograniczone | 0-0,5 |
| >6,0 | zbędne | - |
| Wartość pH w KCl | Potrzeba wapnowania | Zalecana dawka CaO (t/ha) |
| <4,0 | potrzebne | 3,5 |
| 4,0-4,5 | wskazane | 3,0 |
| 4,6-5,0 | ograniczone | 2,5 |
| >5,0 | zbędne | - |
| Odczyn gleby | Kategoria agronomiczna gleby | ||
| lekka | średnia | ciężka | |
| dawka CaO (t/ha) | |||
| <4,5 | 1,5 | 2,0 | 2,5 |
| 4,5-5,5 | 0,75 | 1,5 | 2,0 |
| 5,6-6,0 | 0,5 | 0,75 | 1,5 |
Pamiętajmy, aby nigdy nie zapominać o wapnowaniu gleb w gospodarstwie, gdyż wapnowanie jest jednym z podstawowych zabiegów agrotechnicznych, który także korzystnie wpływa na środowisko poprzez zapobieganie migracji składników pokarmowych. Dla naszego rolnictwa zabieg ten ma szczególne znaczenie, ze względu na dużą powierzchnię gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych.
Dr Dorota Pikuła
IUNG-PIB Puławy
