Burak cukrowy: chwościk buraka kradnie cukier

Sygnałem do wzmożenia obserwacji buraków cukrowych są pierwsze symptomy choroby na liściach buraków ćwikłowych. Zwykle chwościk pojawia się na nich wcześniej niż na buraku cukrowym.

Pomyłka z plamistością bakteryjną

Zanim przedstawimy typowe objawy chwościka buraka chcę przestrzec przed ewentualnymi pomyłkami w diagnostyce. Często po uszkodzeniach gradowych buraki atakuje bakteryjna plamistość liści. Do zwalczania tej choroby nie ma preparatów, a wraz z rozwojem rozety liściowej jej symptomy zanikają. Pomylenie bakteryjnej plamistości liści z chwościkiem zdarza się, a sięganie w takiej sytuacji po środki chemiczne byłoby bardzo nierozsądne. Jakie są zatem różnice między tymi chorobami?

Bakteryjna plamistość liści różni się od chwościka wielkością i zabarwieniem plam, co można stwierdzić bez dodatkowych przyrządów diagnostycznych w odpowiedniej fazie zaawansowanego rozwoju tych chorób. Plamy bakteryjnej plamistości na blaszkach są jaśniejsze, większe niż w przypadku chwościka (o średnicy 4–15 mm). Nie są tak regularnie okrągłe (są wieloboczne), otacza je brązowy pierścień i są mniej wyraźne. Z upływem czasu brzeg plam staje się ciemnobrunatny, a środkowa ich część czerwono pomarańczowa lub brudnobiała.

Ewentualne porażenie chwościkiem buraka cukrowego można przewidzieć na ok. 2 tygodnie wcześniej, niż znajdziemy je na plantacji. Sposób wypróbowany przez wielu rolników jest bardzo prosty. Wystarczy obserwować zdrowotność liści buraków ćwikłowych, bo są one porażane wcześniej (o co najmniej tydzień) niż buraki cukrowe

Typowe objawy chwościka

Na liściach buraka chwościk objawia się małymi, brunatnymi, okrągłymi plamkami otoczonymi czerwoną lub brunatnoczerwoną obwódką. Plamki pojawiają się najpierw na najstarszych liściach, a następnie opanowują okółki coraz młodsze. Zaatakowane liście zasychają a roślina odtwarza utraconą rozetę liściową, wycofując z korzenia materiały zapasowe. Przy silnych infekcjach i braku ochrony straty mogą sięgać 50% plonu korzeni. Spadek zawartości cukru w soku może sięgać 2–3%.

Czy i kiedy chwościk pojawi się w burakach zależy od warunków pogodowych. Patogen rozwija się na plantacji od połowy czerwca do września, w temperaturze minimum 17 st. C (temp. optymalna to 27 st. C), przy wysokiej wilgotności powietrza. Poniżej 15 st. C nowe infekcje chwościkiem nie następują.

Charakterystyczne plamy chwościka mogą być mylone są z mniej regularnymi plamami bakteryjnej plamistości liści

Agrotechnika i odporne odmiany

Ograniczać chorobę można bez użycia chemii i w integrowanej ochronie roślin takie działania są priorytetowe. Z metod agrotechnicznych jest to staranne niszczenie i przyorywanie resztek liści i korzeni po zbiorze buraka. Jak w każdej uprawie, ważny jest prawidłowy płodozmian i unikanie wysiewania buraków w sąsiedztwie pól, na których burak uprawiany był w poprzednim sezonie oraz w miejscach, gdzie usypywano w poprzednich latach pryzmy korzeni. Należy też unikać buraka cukrowego w sąsiedztwie plantacji nasiennych buraka cukrowego, pastewnego i ćwikłowego.

Najbardziej skutecznym sposobem ograniczania choroby jest uprawa odmian o podwyższonej odporności na chwościka buraka (często dodatkowo z podwyższoną odpornością na rizomanię), ale trzeba przy tym wiedzieć, że takie odmiany są, niestety, zwykle bardziej podatne na mączniaka. Pamiętajmy, że w przypadku każdej odporności z czasem jest ona przełamywana. Z całą pewnością bardziej odporne są najnowsze odmiany niż te żyjące na rynku już kilka lat.

Ocena zagrożenia

Zwalczanie chemiczne chwościka buraka jest ostatecznością i powinno wynikać z przekroczenia progów szkodliwości. W celu dokładnego określenia stopnia porażenia plantacji buraków można wykorzystać najłatwiejszą metodę zrywania liści. W tym celu przechodząc przez plantację po przekątnej pobieramy losowo 100 liści. Nie zbieramy najstarszych liści obumarłych ani najmłodszych liści sercowych. Wybieramy tylko duże liście ze środkowego okółka. Mając zebrany materiał określamy ilość porażonych liści. Jeden liść z oznakami chwościka buraka to 1% porażenia.

Kiedy najlepiej jest wykonać zabieg i od jakiego momentu szkodliwość chwościka przekracza próg ekonomiczny? Według informacji Instytutu Ochrony Roślin–PIB w Poznaniu, próg szkodliwości chwościka buraka jest uzależniony od daty obserwacji i wynosi:

• do 5.08 – 5% roślin z objawami nowej infekcji,
• od 5.08 do 15.08 – 25% roślin z objawami nowej infekcji,
• od 16.08 do 5.09 – 45% roślin z objawami nowej infekcji;

Jeśli do 15.09 obserwuje się nadal więcej niż 45% roślin z objawami nowej infekcji zalecany jest dodatkowy zabieg.

Ocena porażenia chwościkiem buraka

Progi ekonomicznej szkodliwości patogenów są umowne i inne podaje np. organizacja doradcza LIZ (Rolnicze Doradztwo w Uprawie Buraka Cukrowego. Według informacji LIZ próg szkodliwości chwościka buraka jest uzależniony od daty obserwacji i wynosi:

• od 31.08 – 5% porażonych roślin,
• od 1.08 do 7.08 – 10% porażonych roślin,
• od 8.08 do 15.08 – 15% porażonych roślin,
• od 16.08 – 45% porażonych roślin.

Zabiegi chemiczne

Jak uczulają naukowcy, stwierdza się zjawisko odporności chwościka na fungicydy. To wynik braku rotacji preparatów, ale też ich stosowania, kiedy nie zachodziła taka potrzeba. Buraków nie powinniśmy chronić zapobiegawczo, ale interwencyjnie, po wystąpieniu zagrożenia chorobowego w stopniu alarmującym, tj. po przekroczeniu progu szkodliwości.

Pomocne w zwalczaniu chwościka buraka oraz w ocenie progów szkodliwości są też obserwacje prowadzone przez służby surowcowe cukrowni i wysyłane przez specjalistów komunikaty, często z gotowymi zaleceniami w zakresie doboru środków chemicznych.

Chwościk buraka powoduje straty ilościowe (znacznie mniejszy plon korzeni) i jakościowe (spadek polaryzacji cukru w korzeniach o 2–3%)

Do pierwszego zabiegu na chwościka można użyć fungicydu o działaniu kontaktowym (również wtedy, gdy zabieg ma charakter prewencyjny). Fungicydy kontaktowe są po prostu tańsze i są ważne w przeciwdziałaniu tworzenia się odporności. Fungicydy kontaktowe mogą, niestety, ulegać zmywaniu i jeżeli zabieg jest konieczny, a na najbliższe dni prognozowane będą opady deszczu – wówczas do pierwszego zabiegu należy zastosować fungicydu o działaniu systemicznym. Do drugiego zabiegu – jeśli jest konieczny – należy użyć fungicydu systemicznego, pamiętając o konieczności rotacji substancji aktywnej.

Warto dodać, że w ostatnim czasie pojawiły się na rynku nowe fungicydy do zwalczania chwościka buraka. To wyraźna zmiana jakościowa. Nowe produkty są bardzo skuteczne i polecane zwłaszcza na te plantacje, gdzie były podejrzenia odporności chwościka buraka na substancje czynne stosowane do jego zwalczania we wcześniejszych sezonach.

Marek Kalinowski