Występowanie tej ostatniej, której sprawcami są grzyby z rodzaju Fusarium: najczęściej F. culmorum i F. avenaceum, ale także Fusarium graminearum, Microdochium nivale, Fusarium nivale, Fusarium spp., skutecznie ogranicza poprawne zmianowanie i agrotechnika. Najważniejszy w ograniczaniu sprawców choroby jest umiarkowany udział zbóż w zasiewach, prawidłowy płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych i niszczenie samosiewów zbóż i chwastów jednoliściennych.
Źródłem infekcji jest ziarno i gleba
Sprawcy choroby rozwijają się w szerokim zakresie temperatur, a optymalnym przedziałem jest 5–25 st. C. Rozwojowi sprzyja wysoka wilgotność względna powietrza i gleby lub gleba przesuszona, a zatem i przy niedoborach wody w glebie grzyby mogą się rozwijać. Obok destrukcyjnego działania mrozów, często to fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni razem z innymi chorobami podsuszkowymi jest przyczyną dużych strat w obsadzie roślin po zimie. Porażeniu przez grzyby ulegają korzenie i podstawa źdźbła. Przenoszenie patogenów następuje z materiałem siewnym, ale źródłem infekcji może być również grzybnia żyjąca saprofitycznie w glebie na resztkach roślin. Pierwsze symptomy choroby mogą by widoczne już jesienią.
Pochwy liściowe zmieniają barwę z zielonej na brązową. Początkowo mogą to być brunatne lub brązowe smugi, kreski oraz plamy nieregularnego kształtu. Niekiedy można obserwować zbrązowienie całej podstawy źdźbła i korzeni. Na porażonych częściach roślin pojawiają się oznaki grzyba w postaci białej lub różowej grzybni często na kolankach, a także wewnątrz źdźbeł. Końcowym etapem fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni jest całkowite, przedwczesne zamieranie porażonych pędów i tak zwane bielenie kłosów. Objawy fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni łatwo można pomylić z objawami zgorzeli podstawy źdźbła oraz z łamliwością źdźbła zbóż. Pamiętajmy, że w przypadku fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni oznaki porażenia na korzeniach i podstawie łodygi są brązowe, a plamy są w postaci kresek i smug. Barwa porażeń powodowanych przez zgorzel podstawy źdźbła na korzeniach i źdźbłach jest czarna, a łamliwość źdźbła zbóż objawia się brązowymi plamami na podstawi źdźbła (czarne łatki w centrum plamek) ale nie atakuje korzeni.
Zwalczać od strzelania w źdźbło
Chemiczne ograniczanie sprawców fuzaryjnej zgorzeli źdźbła i korzeni zbóż zalecane jest w fazie od początku strzelania w źdźbło do fazy 1 lub niekiedy 2 kolanka. Zabiegi chemiczne ograniczające chorobę wykonuje się w tym samym terminie, jak przy łamliwości podstawy źdźbła (początek strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka). W tym terminie pozycjonowanych jest większość preparatów.
Substancjami czynnymi ograniczającymi fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż są strobiluryny, triazole i benzimidazole. Chemiczne zwalczanie fuzaryjnej zgorzeli jest utrudnione ze względu na sposób zimowania w postaci grzybni sprawców w glebie lub grubościennych zarodników na resztkach pożniwnych. Ponadto, sprawcy tej choroby mogą infekować zboża w ciągu całego okresu wegetacyjnego wywołując fuzariozę na liściach i ostatecznie na kłosach, kiedy zastosowane fungicydy przestają już działać.
- Silnie porażone źdźbła przez fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i inne choroby podsuszkowe przedwcześnie zamierają, mają zbielałe, płone kłosy i urywają się łatwo przy wyciąganiu z ziemi
O porażeniu decyduje przedplon
Stopień porażenia pszenicy ozimej fuzaryjną zgorzelą podstawy źdźbła i korzeni zależy głównie od warunków pogody, a w mniejszym stopniu od płodozmianu czy też stopnia zachwaszczenia łanu. Takie wnioski wynikają z wieloletnich badań prowadzonych w Zakładzie Produkcyjno-Doświadczalnym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Bałcynach. Przeprowadzone badania wykazały istotny statystycznie wpływ przedplonu na porażenie pszenicy przez gatunki z rodzaju Fusarium.
Najwięcej fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni wystąpiło na pszenicy uprawianej po owsie, a najmniej po rzepaku jarym i rzodkwi oleistej. Dlatego spośród chorób podstawy źdźbła to właśnie fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni posiada największe znaczenie. Jest to spowodowane prawdopodobnie większą tolerancją sprawców choroby na niesprzyjające warunki pogodowe. Drugim czynnikiem badawczym w Bałcynach był sposób zagospodarowania resztek pożniwnych: przyoranie ścierni, przyoranie ścierni ze słomą oraz przyoranie ścierni ze słomą i dawką azotu. Sposób zagospodarowania resztek pożniwnych nie miał wyraźnego wpływu na stopień porażenia korzeni i podstawy źdźbła pszenicy ozimej.
W monokulturze groźniejsza zgorzel
Inne badania w Bałcynach wykazały, że mimo wysiewu takiej samej liczby zaprawionych ziaren na 1 m2 w monokulturze i w prawidłowym – 6-polowym płodozmianie, już po wschodach w monokulturach obsada roślin była mniejsza. Ta dysproporcja pogłębiała się w ciągu sezonu wegetacyjnego. Różnica w obsadzie roślin między monokulturą a płodozmianem była większa w uprawach zbóż ozimych niż zbóż jarych, a największa była dla pszenicy ozimej i pszenżyta ozimego.
Badania fitopatologiczne prowadzone przez prof. dr. hab. Tomasza Kurowskiego w Katedrze Fitopatologii i Entomologii wykazały, że głównym sprawcą zmniejszenia obsady roślin w monokulturze jest zgorzel podstawy źdźbła powodowana przez G. graminis var. Tritici (nie mylić z fuzaryjną zgorzelą podstawy źdźbła korzeni). Profesor w wielu publikacjach zwraca uwagę, że nazwa choroby jest myląca. Najgroźniejszą formą tej choroby jest zgorzel (czyli zamieranie), ale nie podstawy źdźbła, lecz korzeni.
- Objawy fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła można pomylić z objawami zgorzeli podstawy źdźbła. Porażone źdźbła przez Fusarium spp. są brunatne, nigdy połyskliwie czarne i mają postrzępione zakończenia. Brunatnieją także korzenie lub mają barwę brązoworudą. Na życie, gdy jedynym sprawcą jest F. culmorum, korzenie mają barwę kasztanową. Pamiętajmy, że pierwszym zauważalnym objawem choroby jest brązowienie pochew liściowych
Marek Kalinowski
Zdjęcia: Marek Kalinowski
Zdjęcia: Marek Kalinowski
