A zatem, populacja omacnicy ma potencjał, a jej rozwojowi sprzyja ciągle rosnący areał uprawy kukurydzy. Jak się przygotować do śledzenia nalotów szkodnika? Jak i jakimi metodami ograniczać omacnicę? Przypomnimy to dzisiaj, a monitoring należy prowadzić od zaraz. Warto śledzić także informacje o nalotach dostępne chociażby na blogu prof. Pawła Beresia (www.dionp.pl/blog/) i serwisach firm chemicznych.
Poznać biologię szkodnika i dobrze rozpocząć monitoring
Omacnica prosowianka to najgroźniejszy w naszych warunkach szkodnik kukurydzy. Trzeba wiedzieć, że szkodnik ten ma szereg roślin alternatywnych, na których może przechodzić swój rozwój. Są to: proso, sorgo, buraki cukrowe, papryka, chmiel, winorośl, jabłoń oraz rabarbar. Do ograniczania omacnicy prosowianki w kukurydzy, jeśli zajdzie taka potrzeba, mamy jeszcze miesiąc. Natomiast, aby zrozumieć szkodnika i właściwie prowadzić jego monitoring trzeba poszerzyć wiedzę o biologii jego rozwoju.
Osobniki dorosłe omacnicy prosowianki to motyle o rozpiętości skrzydeł 20–30 mm. Przednie skrzydła są jasnobrązowe do brunatnych, z ciemniejszym brzegiem i dwoma falistymi liniami poprzecznymi, tylne natomiast są barwy słomkowej. Na głowie motyli znajduje się aparat gębowy typu ssącego oraz czułki sięgające niemal do połowy długości ciała. Warto znać jednak więcej szczegółów i mieć umiejętność rozróżniania samców i samic. Na szczęście dorosłe osobniki omacnicy cechuje dymorfizm płciowy związany z rozmiarami i ubarwieniem.
Długość ciała samic dochodzi do 15 mm, a rozpiętość skrzydeł wynosi 25–34 mm. Przednie skrzydła samic są bladożółte lub jasnobrązowe, mają ciemne brzegi i dwie poprzeczne, faliste linie. Tylne skrzydła są jaśniejsze, a przez ich środek przebiega jasna pręga. Długość ciała samców dochodzi do 12 mm, a rozpiętość skrzydeł wynosi 20–26 mm. U osobników męskich przednie skrzydła są ciemniejsze, zwykle brązowe, z jasnymi, falistymi liniami poprzecznymi, natomiast tylna para jest jaśniejsza.
{embed_photo_L50_tpr}304746{/embed_photo_L50_tpr}{embed_photo_L50_tpr}304747{/embed_photo_L50_tpr}
Z jaj po 5 dniach wykluwają się gąsienice omacnicy prosowianki
Gąsienice omacnicy po przezimowaniu w oprzędzie w dolnych częściach łodyg zeszłorocznej kukurydzy, w maju przędą kokony i przepoczwarczają się. Wyloty motyli omacnicy rozpoczynają się zwykle w połowie czerwca i trwają do 8 tygodni. Składanie jaj przez samice rozpoczyna się w połowie czerwca, a maksymalne nasilenie składnia jaj przypada na drugą połowę lipca. Gąsienice zależnie od warunków pogodowych wylęgają się po 4–7 dniach i trwa to od końca czerwca do końca sierpnia. Im cieplej, tym rozwój gatunku i wylęg larw szybszy.
Jaja składane przez samice dachówkowato na początku są białe, owalne, lekko spłaszczone, szerokości 0,7–1 mm, długości 1–1,2 mm, układane w złoża po 20–30 i więcej sztuk. Z czasem jaja stają się kremowe. Gąsienice omacnicy, te dorosłe, są bardzo charakterystyczne. Przechodzą jednak przez pięć stadiów rozwojowych i te z pokolenia L1 zaraz po wylęgu są wielkości zaledwie 1–2 mm. Charakterystyczna jest czarna lub ciemnobrązowa głowa z aparatem typu gryzącego. Te najstarsze gąsienice L5 osiągają długość do ok. 25 mm, mają trzy pary odnóży tułowiowych i pięć par pasówek na segmentach odwłokowych. Poczwarka omacnicy prosowianki typu zamkniętego jest jasnobrązowa (poczwarki samic są większe).
{embed_photo_L50_tpr}304748{/embed_photo_L50_tpr}{embed_photo_L50_tpr}304749{/embed_photo_L50_tpr}
Skuteczne odławianie szkodnika. Co działa na omacnicę prosowiankę?
Poprawnie prowadzony monitoring i wynikająca z niego sygnalizacja nalotów omacnicy prosowianki na plantacje kukurydzy są kluczem do właściwej ochrony biologicznej lub chemicznej. Monitoring nalotów można prowadzić z wykorzystaniem różnych pułapek. Najłatwiejsze w użyciu są pułapki feromonowe. Należy je wystawiać przed nalotem szkodnika, a nie wtedy, kiedy nalot już występuje. Pułapki do odławiania omacnicy prosowianki w kukurydzy ustawiamy w pasie brzeżnym kukurydzy, a nie w łanie.
Pułapka musi być ustawiona z dala od sztucznych źródeł światła i źródeł silnych zapachów (obornika, nawozów sztucznych itd.). W trakcie wykładania pułapki feromonowej nie można dotykać gołą ręką dyspensera feromonowego, bo po dotknięciu go dłonią i naniesieniu zapachu ludzkiego może on całkowicie utracić zdolność odłowu szkodników. Ważne jest, aby kupować tylko pułapki z naniesioną aktualną, tegoroczną datą produkcji (pułapka z poprzedniego sezonu nie będzie skuteczna). Mimo że producenci pułapek zalecają wymieniać dyspensery co 14 dni, to naukowcy zalecają ich wymianę co 7 dni. Pułapki feromonowe powinny być ustawiane zgodnie z dołączoną instrukcją.
Takie zasady dotyczą ustawiania wszystkich typów pułapek feromonowych, a są to pułapki typu delta, pułapki kominowe i inne mniej znane typy. Z licznych badań skuteczności odławiania omacnicy prosowianki wynika, że najbardziej decyduje o tym jakość i skład syntetycznego feromonu. Oferta tego typu produktów rozwija się, ale trzeba mieć świadomość, że dostępne w Polsce feromony umożliwiają odławianie samców omacnicy, a tak naprawdę, o szkodliwości decyduje populacja samic.
Obok pułapek feromonowych do odławiania omacnicy można stosować też pułapki świetlne stacjonarne (potrzebny dostęp do sieci elektrycznej) i mobilne z zasilaniem akumulatorowym. Nad dostępnymi w Polsce pułapkami feromonowymi mają przewagę, bo odławiają samce i samice. Naukowcy prowadzą też obserwacje wyprzedzające naloty omacnicy na plantacje kukurydzy. Są to tzw. izolatory entomologiczne, do których wrzuca się resztki łodyg kukurydzy z zimującymi gąsienicami, obserwuje się przepoczwarczenie i pierwszy wyloty motyli. O aktualnych możliwościach biologicznego i chemicznego ograniczania omacnicy prosowianki napiszemy za tydzień.
{embed-gallery-1_class}{embed-gallery-1}304746{/embed-gallery-1}{embed-gallery-1}304747{/embed-gallery-1}{embed-gallery-1}304748{/embed-gallery-1}{embed-gallery-1}304749{/embed-gallery-1}{/embed-gallery-1_class}
Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 25/2023 na str. 28. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
