W artykule przeczytasz o:
- rozwoju upraw soi i aspektach prawnych związanych z zatwierdzeniem jej odmian do siewu,
- możliwej do uzyskania ilości białka z hektara uprawy soi,
- plonowaniu soi w polskich warunkach,
- wynikach plonowania soi w Polsce,
- gęstości siewu soi i jej wpływie na plonowanie,
- nieodpowiednich przedplonach dla soi,
- LOZ soi na sezon 2024.
Rozwój uprawy soi i aspekty prawne w Polsce
Wpisane są obecnie 44 odmiany i sporo jest w badaniach urzędowych. Jednak spośród 31 odmian soi na LOZ na 2024 r. aż 13 pochodzi z katalogu CCA. Dlaczego? Chodzi oczywiście o dynamiczny postęp hodowlany oraz czas badań urzędowych poprzedzających wpis do KR.
Wiele odmian zarejestrowanych już w UE zanim przeszłoby etap polskich badań rejestrowych ustępowałoby już potencjałem plonotwórczym kolejnym nowym odmianom. Niemniej przebadanie potencjału odmian roślin w polskich warunkach, co także robi COBORU w tzw. badaniach porównawczych, jest kluczowe.
Ile białka z hektara soi można uzyskać w polskich warunkach?
W polskich warunkach z plonami soi uzyskiwanymi w doświadczeniach COBORU można uzyskać ponad 1000 kg białka ogólnego/ha. Nasiona, zależnie od odmiany i sezonu, zawierają od 35 do 39% białka ogólnego w suchej masie. Przy plonie nasion 4 t/ha (co jest do uzyskania w południowych rejonach Polski), plon białka może sięgnąć nawet 1500 kg/ha. Duża liczba odmian z różnych grup wczesności, badania realizowane przez COBORU w ramach Inicjatywy Białkowej oraz Listy Odmian Zalecanych soi tworzone przez wszystkie województwa pokazują, że gatunek ten można z powodzeniem uprawiać w całym kraju.
Na jakie realne plony nasion można liczyć?
Zwykle te uzyskiwane w praktyce są niższe od wyników plonowania w sieci Stacji Doświadczalnych Oceny Odmian COBORU. Widoczny jest w tych wynikach olbrzymi wpływ warunków klimatycznych w regionach. Tutaj złudzeń nie ma – na północy Polski w grę wchodzi uprawa tylko najwcześniejszych odmian, o niższym potencjale plonowania. Plony uzyskiwane w latach 2018–2020 w SDOO w województwach północnych wyniosły średnio 29,1 q/ha, w województwach centralnych pasa środkowego kraju 29,3 q/ha, a w województwach południowych aż 36,7 q/ha.
Wyniki plonowania soi w Polsce
Wstępne wyniki plonowania odmian bardzo wczesnych i wczesnych w doświadczeniach porejestrowych COBORU ze zbiorów w 2023 r. są lepsze od średnich z lat 2018–2020 i w województwach północnych wyniosły średnio 32,7 q/ha, w województwach centralnych pasa środkowego kraju niestety mniej – 25,8 q/ha, ale w województwach południowych aż 40,9 q/ha. Najlepsza w tej grupie była odmiana Vineta PZO plonująca w woj. północnych na poziomie 109% wzorca, w rejonach centralnej Polski na poziomie aż 116% wzorca i w rejonach południowych na poziomie 107% wzorca.
W serii doświadczeń z odmianami średnio wczesnymi i średnio późnymi plony wzorca w 2023 r. wyniosły dla tych regionów odpowiednio:
- 37,0 q/ha,
- 33,8 q/ha,
- 48,0 q/ha.
Najlepsza w tej grupie w każdym rejonie była odmiana Adelfia plonująca na poziomie 107–109% wzorca.
Różnice w plonach możliwych do uzyskania w rejonach są duże, ale też postęp plonowania jest wyraźny. Wynika z postępu hodowlanego, ale też w dopracowywanej i doskonalonej technologii uprawy soi. Dużą rolę odgrywa tutaj Inicjatywa Białkowa COBORU.
Jak gęstość siewu soi wpływa na jej plonowanie?
W doświadczeniach COBORU w ramach Inicjatywy Białkowej bada się i porównuje w szczególności wpływ na plonowanie różnych gęstości siewu, różne rozstawy międzyrzędzi, różne dawki azotu oraz kombinacje herbicydowe, a także wpływ fungicydów. Prowadzone są badania mikronawozowe i z użyciem nitraginy różnych producentów. Badane są także optymalne i opóźnione terminy siewu soi. Kluczowym i najważniejszym elementem agrotechniki soi jest zaprawienie nasion nitraginą. Po to uprawia się przecież bobowate, aby otrzymać plon nasion i uzyskać darmowy, związany z powietrza azot. Hektarowa plantacja soi obsiana nasionami zaszczepionymi wiąże w symbiozie z bakteriami Rhizobium japonicum od 80 do 150 kg azotu.
Soję można uprawiać praktycznie na wszystkich glebach pamiętając jednak, że roślina lubi lżejsze gleby, lecz wtedy wymaga zwiększonego nawożenia. Soja lubi też uregulowany odczyn pH gleby (nie lubi gleb kwaśnych). W przypadku mocnych stanowisk i sezonu obfitującego w opady, istnieje niebezpieczeństwo wydłużenia okresu wegetacyjnego, a wtedy soja później osiągnie dojrzałość.
Które przedplony są nieodpowiednie dla upraw soi?
Nieodpowiednimi przedplonami dla soi są inne strączkowe, słonecznik, trawy i rośliny motylkowe drobnonasienne. Bolączką soi są nisko osadzone strąki. W badaniach stwierdzono jednak pewną istotną zależność – im późniejszy siew, tym strąki są osadzone niżej i dlatego siać trzeba tę roślinę jak najwcześniej, mimo że bardzo lubi ona ciepło.
LOZ soi na sezon 2024
Listy Odmian Zalecanych soi tworzone są we wszystkich województwach. Są bardzo cenne dla praktyki rolniczej, bo uwzględniają potencjał plonowania w konkretnych warunkach glebowo-klimatycznych. Poniżej przedstawiamy charakterystykę (wg źródeł COBORU) odmian soi, po jednej najczęściej rekomendowanej: w grupie odmian wczesnych (Adessa), grupie wczesnych do średnio wczesnych (Abaca), grupie średnio późnych (Adelfia) oraz grupie późnych do bardzo późnych (Kofu).
Adessa odmiana wczesna (2,5°). Plon nasion i białka średni, jednak większy niż innych odmian o podobnej wczesności. Termin kwitnienia roślin wczesny, okres kwitnienia średni. Termin osiągnięcia dojrzałości technicznej i żniwnej wczesny do bardzo wczesnego. Rośliny dość niskie. Osadzenie najniższych strąków bardzo niskie. Odporność na wyleganie przed zbiorem duża. Odporność na bakteryjną ospowatość, zgorzelową plamistość i na bakteryjną plamistość – średnia. Równomierność dojrzewania bardzo duża. Odporność na pękanie strąków średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach mała, tłuszczu surowego bardzo duża, włókna duża do bardzo dużej.
Abaca odmiana wczesna do średnio wczesnej (4°). Plon nasion i białka bardzo duży. Termin kwitnienia roślin średni do wczesnego, długość fazy kwitnienia średnia. Termin osiągnięcia dojrzałości technicznej i żniwnej wczesny. Rośliny dość niskie. Najniższe strąki osadzone średnio wysoko. Odporność na wyleganie przed zbiorem przeciętna. Odporność na septoriozę – średnia, na bakteryjną plamistość i bakteryjną ospowatość – poniżej średniej. Równomierność dojrzewania średnia. Odporność na pękanie strąków duża. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach mała, tłuszczu surowego dość duża, włókna surowego średnia. Zalecana obsada nasion do siewu około 70 szt./m2.
Adelfia odmiana średnio późna (6°). Plon nasion i białka bardzo duży. Termin kwitnienia roślin i długość fazy kwitnienia średnie. Termin dojrzałości technicznej dość późny. Rośliny niskie. Najniższe strąki osadzone dość nisko. Odporność na wyleganie przed zbiorem średnia. Odporność na bakteryjną ospowatość i septoriozę – średnia, na bakteryjną plamistość – dość duża. Równomierność dojrzewania średnia. Odporność na pękanie strąków średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego, tłuszczu oraz włókna surowego w nasionach średnia. Zalecana obsada nasion do siewu około 70 szt./m2.
Kofu odmiana późna do bardzo późnej (7–8°). Z katalogu CCA, niezarejestrowana w Polsce. Plon nasion i białka duży. Termin kwitnienia roślin dość późny, okres kwitnienia średni. Termin osiągnięcia dojrzałości technicznej i żniwnej późny. Rośliny średniej wysokości. Osadzenie najniżej położonych strąków średnie do dość niskiego. Odporność na wyleganie w fazie końca kwitnienia oraz przed zbiorem duża. Równomierność dojrzewania średnia. Odporność na pękanie strąków dość duża. Masa 1000 nasion średnia do dużej. Zawartość białka ogólnego oraz tłuszczu surowego w nasionach średnia, włókna surowego dość mała.
Marek Kalinowski
