Odpowiedzialność testosteronu za złe zachowanie jest w dużej mierze mitem. Co więcej, testosteron odgrywa inne ważne role. Czy wiesz, że testosteron odgrywa kluczową rolę w raku prostaty? Albo że kobiety też potrzebują testosteronu? Testosteron to coś znacznie więcej niż źle zachowujący się mężczyzna.
Co to jest testosteron?
Hormony są chemicznymi przekaźnikami w ciele. Podróżują z jednego lub innego narządu, zwykle przez krwiobieg i wpływają na wiele różnych procesów zachodzących w ciele.
Testosteron jest głównym hormonem płciowym u mężczyzn. Jest niezbędny do rozwoju i warunkuje pojawienie się męskich cech. Sygnały wysyłane z mózgu do przysadki kontrolują produkcję testosteronu u mężczyzn. Przysadka przekazuje sygnały do jąder, a one produkują testosteron. Sprzężenie zwrotne ściśle reguluje ilość hormonu we krwi. Kiedy stężenie testosteronu jest zbyt duże, mózg wysyła sygnały do przysadki, aby zmniejszyć jego produkcję.
Jakie funkcje w organizmie pełni testosteron?
Testosteron pełni w organizmie wiele ważnych funkcji. To od niego zależą rozwój prącia i jąder, pogłębienie głosu w okresie dojrzewania, pojawienie się owłosienia na twarzy i w okolicy genitaliów z początkiem dojrzewania. W późniejszym życiu mężczyzny staje się odpowiedzialny za łysienie, za wielkość i siłę mięśni, wzrost kości i to, na ile są mocne, popęd seksualny (libido) i produkcję nasienia.
Dorastający chłopcy ze zbyt małą ilością testosteronu mogą nie doświadczyć normalnej maskulinizacji, czyli wykształcania męskich cech. Na przykład narządy płciowe mogą się nie powiększyć, owłosienie na twarzy i ciele może być skąpe, a głos słabo będzie się pogłębiał.
Już wiadomo, że testosteron może również pomóc w utrzymywaniu prawidłowego nastroju. Czy wiesz, że testosteron jest syntetyzowany w organizmie z cholesterolu? Jednak duże stężenie cholesterolu nie oznacza, że twój testosteron będzie wysoki. Stężenie testosteronu jest zbyt dokładnie kontrolowane przez mózg, aby tak się stało.
Jaką rolę pełni testosteron w organizmie kobiety?
Testosteron produkowany jest także w kobiecych jajnikach i nadnerczach. Jest to jeden z kilku androgenów (męskich hormonów płciowych) u kobiet. Uważa się, że hormony te mają istotny wpływ na czynność jajników, na wytrzymałość kości, na zachowania seksualne, w tym prawidłowe kobiece libido, chociaż dowody nie są tutaj jednoznaczne. Podejrzewa się, że męskie hormony odgrywają również ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu mózgu u kobiet, w tym nastroju i funkcji poznawczych. Natomiast właściwa równowaga między testosteronem (wraz z innymi androgenami) i estrogenem, czyli żeńskim hormonem, jest ważna dla prawidłowej pracy jajników.
Od czego zależy stężenie testosteronu w organizmie?
Zbyt duże stężenie naturalnego testosteronu nie jest częstym problemem u mężczyzn, choć wielu z nas uznałoby, że agresja na drodze, bójki na meczach i rozwiązłość seksualna to dowody na jego nadmiar. Tak nie jest. Trudno zdefiniować „normalne” stężenie testosteronu, ale też „normalne” zachowanie. Stężenie tego hormonu we krwi zmienia się znacznie w czasie, nawet w ciągu doby – największe jest między 4.00 a 10.00 rano. Ponadto to, co może wydawać się objawem nadmiaru testosteronu, może w rzeczywistości nie mieć związku z tym hormonem. Może wynikać choćby z problemów z tarczycą.
Jakie są skutki sztucznego podwyższania testosteronu?
Wiadomo natomiast sporo o skutkach sztucznie podwyższonego testosteronu u mężczyzn. Takie zjawisko może występować u sportowców i stosujących hormony dla zwiększenia masy mięśniowej. Skutek to przede wszystkim mała liczba plemników, kurczenie się jąder i impotencja, jakkolwiek niewiarygodnie to brzmi. Mogą pojawić się uszkodzenie mięśnia sercowego i zwiększone ryzyko zawału serca, powiększenie prostaty i trudności w oddawaniu moczu, choroby wątroby, trądzik, zatrzymanie płynów z obrzękiem nóg i stóp, zwiększenie masy ciała, być może częściowo związane ze zwiększonym apetytem, wysokie ciśnienie krwi i podwyższony cholesterol, bezsenność, bóle głowy, zwiększone ryzyko powstania zakrzepów krwi, zahamowanie wzrostu u nastolatków, wahania nastroju, euforia, drażliwość, zaburzenia oceny sytuacji, a nawet urojenia. Dlatego absolutnie niedopuszczalne jest zażywanie testosteronu bez konsultacji z lekarzem andrologiem albo endokrynologiem i bez wcześniejszych badań.
Co jest przyczyną wysokiego stężenia testosteronu w organizmiwe kobiety?
Wśród kobiet prawdopodobnie najczęstszą przyczyną dużego stężenia testosteronu jest zespół policystycznych jajników. Ta choroba jest powszechna. Dotyka od 6 do 10% kobiet w okresie przedmenopauzalnym. Objawy obejmują:
- nieregularne miesiączki,
- zmniejszoną płodność,
- nadmierne lub szorstkie owłosienie na twarzy, kończynach, tułowiu i okolicy łonowej,
- łysienie typu męskiego,
- ciemną, grubą skórę,
- przyrost masy ciała,
- depresję,
- stany lękowe.
Kobiety z dużym stężeniem testosteronu mogą doświadczyć też zmniejszenia rozmiaru piersi i pogłębienia głosu.
Czy można mieć za mało testosteronu?
Można i jest to znacznie częstszy problem. W ostatnich latach badacze skupili się na skutkach niedoboru testosteronu, szczególnie wśród mężczyzn. W rzeczywistości wraz z wiekiem stężenie testosteronu zmniejsza się bardzo stopniowo, około 1–2% rocznie – w przeciwieństwie do stosunkowo szybkiego spadku estrogenu powodującego u kobiet menopauzę. Jądra wytwarzają mniej testosteronu, jest mniej sygnałów z przysadki mózgowej, które nakazują jądrom wytwarzanie go. Ponadto gdy mężczyźni się starzeją, ich wątroba wytwarza więcej globuliny wiążącej hormony płciowe, która wiąże się z testosteronem krążącym w krwiobiegu. Wszystko to zmniejsza aktywną (wolną) formę testosteronu w organizmie. Ponad jedna trzecia mężczyzn w wieku powyżej 45 lat może mieć zmniejszone stężenie testosteronu, niż przewidują normy.
Jakie są skutki niedoboru testosteronu?
Niedobór testosteronu skutkuje:
- redukcją owłosienia na ciele i twarzy,
- utratą masy mięśniowej,
- niskim popędem płciowym,
- impotencją,
- małymi jądrami,
- zmniejszoną liczbą plemników i niepłodnością,
- zwiększonym rozmiarem piersi,
- uderzeniami gorąca,
- drażliwością,
- słabą koncentracją i depresją,
- utratą włosów na ciele,
- łamliwością kości i zwiększonym ryzykiem złamań.
U mężczyzn z niedoborem testosteronu objawy ustępują, gdy przyjmą syntetyczny testosteron. Mężczyźni z osteoporozą dzięki suplementacji mogą zwiększyć wytrzymałość kości i zmniejszyć ryzyko złamań.
Choć może to być zaskakujące, objawy niedoboru testosteronu mogą również dotykać kobiety. Mniejsza jego produkcja to efekt problemów z przysadką mózgową lub nadnerczami. Dotknięte tym kobiety mogą odczuwać niskie libido, mieć słabsze kości, słabą koncentrację lub depresję.
Karolina Kasperek
