Liście lucerny są bogatym źródłem białka, a łodygi są źródłem energii. Większym problemem w żywieniu wysoko wydajnych krów jest niedobór energii w dawkach pokarmowych, a nie brak białka, jak się często uważa. Energia pochodzi z rozkładu węglowodanów zawartych we wnętrzu komórki roślinnej (cukry i pektyny), jak i z węglowodanów budujących ściany komórkowe (hemiceluloza i częściowo celuloza). Zwierzętom przeżuwającym potrzebne są wszystkie z wymienionych grup węglowodanów, ale szczególnie istotna jest neutralna frakcja włókna, określana jako NDF. Jest to jeden z ważniejszych wskaźników związanych bezpośrednio z produkcją mleka. Rozkładu neutralnej frakcji włókna dokonują drobnoustroje żwacza. Dzięki temu, że rozkład ten jest stopniowy, to wydzielana energia może być sukcesywnie wykorzystywana do przyswojenia białka roślinnego przez drobnoustroje, czyli wbudowania go w strukturę własnego organizmu. Jeżeli lucernę zbierzemy za wcześnie, to po pierwsze, mamy niski plon paszy, a po drugie, tracimy białko, które na skutek niedoboru energii ulatnia się do atmosfery w formie amoniaku. W konsekwencji niedobór energii w dawce powoduje zmniejszenie wydajności mleka oraz % zawartości białka w mleku.
Kwaśna frakcja włókna, czyli ADF stanowi balast i wypełnia żołądek. Jest to z fizjologicznego punktu widzenia ważne dla przeżuwaczy i dlatego pewien poziom tej frakcji też jest w paszy objętościowej potrzebny. Wraz z postępującą dojrzałością roślin, wzrasta udział łodyg w plonie, a jednocześnie udział frakcji ADF. Włókno ADF nie ulega rozkładowi, a to oznacza niedobór energii dla drobnoustrojów. Jeżeli lucernę zbierzemy za późno, to plon roślin będzie wysoki, ale strawność paszy niska. W konsekwencji spadnie wydajność mleka.
Z reguły przyjmuje się, że najbardziej wartościową paszę uzyskuje się kosząc lucernę w fazie pąkowania, czyli wtedy, gdy rośliny wytworzą pąki kwiatowe, ale kwiaty nie są jeszcze ani rozwinięte, ani wybarwione. W zależności od pokosu, temperatury, opadów i nasłonecznienia, faza pąkowania może czasami zacząć wtedy, gdy rośliny mają tylko 40 cm, a czasami dopiero wtedy, gdy mają około 100 cm. Faza ta może trwać od 2 do 7 dni i nie musi przebiegać jednakowo na całym polu. Badania naukowe dowiodły, że przy podejmowaniu decyzji o terminie koszenia lucerny kierowanie się jej fazą rozwojową nie jest wystarczające. W znacznie większym stopniu, bo w około 70%, o jakości paszy z lucerny decyduje wysokość łodyg, a dopiero w drugiej kolejności faza rozwojowa roślin.
Właściwy termin zbioru najdokładniej można wyznaczyć wykonując na bieżąco analizy chemiczne, ale jest to kosztowne i nie w każdym gospodarstwie możliwe do wykonania. W każdym gospodarstwie możliwe jest natomiast wykorzystanie prostej laski pozwalającej na podstawie fazy rozwojowej lucerny i wysokości roślin oszacować zawartość NDF w warunkach polowych. Metoda szacowania jakości lucerny w warunkach polowych została opracowana w USA, a w latach 2009–2011 była testowana w Polsce. Laska do szacowania jakości lucerny to graniastosłup o wymiarach 1200x22x22mm. Na jednej ze ścian bocznych umieszczony jest opis metody, a na trzech pozostałych skale do odczytu wartości NDF: w fazie wegetatywnej w kolorze zielonym, w fazie pąkowania w kolorze granatowym i w fazie kwitnienia w kolorze czerwonym. Skale pozwalają oceniać jakość lucerny, jeżeli wysokość roślin mieści się w przedziale od 40 do 100 cm.
Instrukcja stosowania laski do szacowania zawartości NDF:
Etap 1. Wybrać na polu lucerny reprezentatywne poletko o powierzchni około 0,4x0,4 m.
Etap 2. Ocenić dojrzałość najbardziej zaawansowanego w rozwoju pędu (łodygi) – faza wegetatywna, pąkowanie, kwitnienie. W fazie wegetatywnej na pędach znajdują się tylko łodygi i liście. W fazie pąkowania widoczne są zielone kwiatostany w formie pąków, ale trzeba dokładnie obejrzeć rośliny, bo już pojawienie się pierwszego widocznego pąka kwiatostanowego uznaje się za początek tej fazy. Już pojawienie się jednego wybarwionego i otwartego kwiatu w kwiatostanie jest w tej metodzie uważane za początek kwitnienia lucerny.
Etap 3. Wybrać odpowiednią do fazy rozwojowej skalę na lasce. Znaleźć na tym samym poletku najdłuższą łodygę i przystawić pionowo do niej laskę. Wyprostować łodygę i na szczycie pędu odczytać zawartość NDF. Ustalając wysokość łodygi nie brać pod uwagę liści. Najwyższa łodyga nie musi być najbardziej zaawansowaną w rozwoju.
Etap 4. Powtórzyć te czynności (etap 1–3) w czterech albo pięciu reprezentatywnych miejscach na polu.
Opisana metoda szacowania jakości lucerny może być stosowana w latach pełnego użytkowania, w pierwszym, drugim i trzecim pokosie, we wszystkich odmianach uprawnych lucerny siewnej i mieszańcowej, w zasiewach jednogatunkowych (czystych), na plantacjach dobrze zagęszczonych i niezachwaszczonych. Metoda nie nadaje się do stosowania w mieszankach lucerny z trawami, na plantacjach zachwaszczonych, na plantacjach porażonych przez choroby, na roślinach wylegniętych, w czwartym
pokosie.
Jadwiga Andrzejewska
Kenneth A. Albrecht
