Czy można zmienić umowę o dożywocie na rentę?

Kwestię tę reguluje art. 913 § 1 k.c. Zgodnie z nim, jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. W wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, rozwiązać umowę o dożywocie.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 1 grudnia 2017 r. (sygn. akt I ACa 548/17) orzekł, że art. 913 k.c. zawiera dodatkowe zastrzeżenie, że rozwiązanie umowy może nastąpić tylko w wypadkach wyjątkowych. Ocena, czy zachodzi wyjątkowość przewidziana w tym przepisie, należy do sądu rozpoznającego sprawę o rozwiązanie dożywocia. Musi on każdorazowo brać pod uwagę interesy obu stron, w tym także interesy ekonomiczne. Cechą wspólną wszystkich zaszłości, jakie kwalifikują wypadek z art. 913 § 2 k.c. jako wyjątkowy, jest krzywdzenie dożywotnika. Wyjątkowość wypadku, o jakim mowa w art. 913 § 2 k.c. nie może sprowadzać się tylko do drastycznych przejawów uniemożliwiających bezpośrednią styczność stron umowy. Taki wypadek może zaistnieć także wtedy, jeżeli zobowiązany z umowy dożywocia porzuca nieruchomość bez zamiaru powrotu, pozostawiając dożywotników bez opieki i bez świadczeń, których zakres określa umowa.

Zdaniem Sądu, nie bez znaczenia jest także gospodarczy sens umowy, jakim jest przekazanie gospodarstwa następcy. Jeżeli bowiem opuszczenie gospodarstwa jest trwałe i następca nie zamierza podejmować w nim pracy, ani też w żaden sposób wypełniać obowiązków określonych umową, to społeczny i gospodarczy sens takiej umowy w istocie nie istnieje, a to również powinno wpływać na ocenę „wyjątkowości wypadku” z art. 913 § 2 k.c.

dr hab. Aneta Suchoń