Trwa dyskusja na temat kształtu WPR po 2027 roku. Od jej wyników zależeć będzie m.in. to kto i ile dopłat bezpośrednich dostanie oraz jakie będą inne instrumenty wsparcia rolników. Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej i Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk przygotowały opracowanie, w którym wskazują, jakie zmiany są potrzebne i co powinno się znaleźć w polskim stanowisku na temat kształtu i celów WPR.
- Obok zasadnych wezwań do zwiększenia budżetu WPR, na nowo należy podejść do takich kwestii jak: pojęcie „aktywnego rolnika”, uregulowanie dzierżaw ziemi rolnej i propozycje dotyczące planów zagospodarowania przestrzennego uwzględniające interes rolnictwa czy znaczenie i pozycja rolnictwa w umowach handlowych negocjowanych przez Unię Europejską. Wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi, potrzebą zwiększenia konkurencyjności polskiej i unijnej gospodarki stają się kluczowymi determinantami wyznaczającymi pożądane kierunki zmian w polityce rolnej zarówno na poziomie UE, jak i Polski – czytamy w raporcie.
Zdaniem ekspertów EFRWP i PAN polskie rolnictwo wymaga jasnej wizji rozwoju, która pozwoli na budowanie konkurencyjności, zdolności rozwojowych i adaptacyjnych polskich gospodarstw rolnych w długim okresie. Poza tym instrumenty nowej polityki rolnej muszą być kierowane do gospodarstw zdolnych do budowy własnej siły ekonomicznej i przygotowanych do wdrażania innowacji.
Aktywny rolnik na nowo
Według EFRWP i PAN trzeba wprowadzić nową definicję aktywnego (zawodowego) rolnika, który będzie głównym podmiotem krajowej polityki rolnej. Polska musi wspierać systemowo, w tym finansowo, gospodarstwa rolne produkujące na rynek i ponoszące w związku z tym ryzyko.
- Z wyliczeń polskiego FADN, wynika, że dopiero gospodarstwa rolne o wielkości ekonomicznej co najmniej 25 tys. euro i większej, są w stanie uzyskiwać dochód porównywalny do średniej w gospodarce narodowej – informuje EFRWP i PAN.
Dopłaty bezpośrednie dla większych gospodarstw i biznesplan
Eksperci proponują też stopniowe podnoszenie wielkości gospodarstwa uprawniającego do ubiegania się o dopłaty bezpośrednie (dziś jest to 1 ha) i powiązanie go z warunkową ofertą wsparcia 5-letniego procesu restrukturyzacji w grupie gospodarstw rolnych do 5 ha (lub wartości SO do 8 tys. euro). Wsparcie powinno być udzielane tylko pod warunkiem akceptacji przedłożonego biznes planu, zakładającego osiągnięcie przez gospodarstwo wielkości ekonomicznej 25 tys. euro.
Odejście od "fetyszyzacji” wyrównania dopłat bezpośrednich
Według autorów raportu, konieczne jest odejście w Polsce od „fetyszyzacji” wyrównania dopłat bezpośrednich z innymi krajami zachodnimi, bo to zepchnęło na drugi plan sensowną alokację funduszy na inwestycje, innowacje i budowę silnego segmentu rodzinnych gospodarstw rolnych.
- Polska musi zabiegać o równe warunki konkurowania z rolnikami z innych krajów unijnych, ale w pierwszej kolejności musi skupić się na własnych rozwiązaniach systemowych, które silniej ukierunkują pomoc na aktywnych zawodowo rolników, dla których rolnictwo stanowi główne źródło utrzymania – oceniają eksperci EFRWP i PAN.
Poza tym powinien powstać system zwrotnych instrumentów finansowych, który uniezależni rolników od kredytów oferowanych przez przedsiębiorstwa dostarczające środki do produkcji.
Rolnicy w systemie podatkowym i rachunkowym
Do tego zawodowi rolnicy powinni być objęci systemem rachunkowości rolnej i powszechnym systemem podatkowym.
- Brak powszechnego systemu rachunkowości rolnej w Polsce, a także „wyłączenie” podmiotowe rolników z powszechnego systemu podatku dochodowego, powoduje, że państwo polskie jest pozbawione wiarygodnego i transparentnego systemu wyliczania dochodu rolniczego – tłumaczy EFRWP i PAN i dodają, że ekonomiści szacują, że gospodarstw produkujących na rynek jest 150-200 tys., a wyniki Powszechnego Spisu Rolnego, wskazują, że w Polsce mamy ponad 147 tys. gospodarstw powyżej 20 ha, w tym 40 tys. większych niż 50 ha. Tymczasem w Polsce nadal niemal 1,2 mln podmiotów pobiera dopłaty bezpośrednie, z czego 660 tys. gospodarstw jest o powierzchni 1-5 ha, i dla nich rolnictwo nie jest podstawowym źródłem utrzymania.
"System dopłat bezpośrednich nie może być kontynuowany w dotychczasowej postaci"
Z opracowania wynika też, że system dopłat bezpośrednich do hektara wymaga poważnej rewizji i nie może być kontynuowany w dotychczasowej postaci.
- Europejscy rolnicy doświadczają spadku realnego poziomu wsparcia z tytułu dopłat bezpośrednich, spowodowanego skutkami presji inflacyjnej w całej UE, ale także skutkami reformy WPR po 2021 r. Pomoc sektorowa jest adresowana do wybranych grup, a wsparcie w ramach eko-schematów, jak pokazał polski przykład jest być może potwierdzeniem, że to właśnie płatności uwarunkowane realizacją określonych praktyk rolniczych są właściwym kierunkiem zmian systemu wsparcia bezpośredniego – twierdzą specjaliści.
Ich zdaniem nowy system wsparcia pozwoliłby także na wyeliminowanie negatywnego wpływu dopłat do hektara na kształtowanie się rynku ziemi w Polsce, w tym zahamowanie przemian agrarnych i niską wydajność wykorzystania zasobów ziemi. Jednocześnie wsparcie systemowe dla drobnych gospodarstw, dla których rolnictwo jest jedynym źródłem utrzymania, musi być ukierunkowane na budowę silnych krótkich łańcuchów dostaw i sprzedaż bezpośrednią.
Dopłaty do upraw odpornych na suszę i pochłaniających CO2
Konieczne jest też, aby w WPR po 2027 r. znalazły się propozycje dopłat do upraw sprzyjających adaptacji do zmian klimatu, w tym praktyk sprzyjających pochłanianiu dwutlenku węgla przez glebę (rolnictwo węglowe).
- Płatności mogą być uzależnione od działań, jak i wyników. W ramach systemów opartych na działaniach rolnicy wynagradzani są za wprowadzanie praktyk rolniczych przyjaznych dla klimatu. W ramach systemów opartych na wynikach, płatności są bezpośrednio powiązane z wymiernymi wskaźnikami korzyści dla klimatu jakie zapewniają. To ostatnie podejście ma tę przewagę, że jest powiązane z wyznaczonym celem klimatycznym UE – czytamy w opracowaniu.
Całość opracowania i wszystkie propozycje zmian znajdziesz TUTAJ.
oprac. Kamila Szałaj
