Według ustawy z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (UKUR) nabycie nieruchomości rolnej przez inne podmioty niż rolnik indywidualny może nastąpić za zgodą prezesa Agencji Nieruchomości Rolnej, wyrażoną w drodze decyzji administracyjnej. Może ona być wydana na wniosek zbywcy albo nabywcy. Wnioski składa się do dyrektora właściwego oddziału terenowego lub filii ANR według miejsca położenia nieruchomości.
Zgoda na wniosek nabywcy
Według ustawy z 11.04.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, do ANR może złożyć wniosek osoba, która zamierza utworzyć gospodarstwo rodzinne i chce w tym celu nabyć grunty. Czy taką jednak zgodę może otrzymać także osoba, która co prawda ma już gospodarstwo rolne, ale nie ma wymaganego 5-letniego okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego, aby jej gospodarstwo zostało uznane za rodzinne, a producent rolny za rolnika indywidualnego. Jest na etapie tworzenia gospodarstwa rodzinnego, gdyż musi przez 5 lat osobiście prowadzić działalność rolniczą.
Ustawa stanowi w art. 2a ust. 4, że ANR może udzielić zgody osobie fizycznej zamierzającej utworzyć gospodarstwo rodzinne, która posiada kwalifikacje rolnicze albo której, pod warunkiem uzupełnienia kwalifikacji zawodowych, przyznano premię dla młodego rolnika z PROW 2007–2013 lub PROW 2014–2020. Skoro zatem ustawodawca stwierdził, że o zgodę ANR może wystąpić, np. osoba, która uzyskała tzw. premię dla młodego rolnika, to uzasadniona wydaje się interpretacja, że o zgodę mogą starać się osoby, które co prawda mają już gospodarstwo rolne, ale z różnych powodów, np. braku kwalifikacji czy najczęściej braku 5-letniego okresu prowadzenia gospodarstwa, nie mają jeszcze statusu gospodarstwa rodzinnego.
Tworzenie gospodarstwa rodzinnego to obecnie pewien proces, który trwa minimum 5 lat. Gdy ANR się nie zgodzi na nabycie, można odwołać się od decyzji do ministra rolnictwa, gdy tutaj będzie także sprzeciw, można złożyć skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a w ostateczności skorzystać ze skargi kasacyjnej do NSA.
Inną niezbędną przesłanką, aby otrzymać zgodę ANR jest danie rękojmi należytego prowadzenia działalności rolniczej oraz zobowiązanie się do zamieszkiwania w okresie 5 lat od dnia nabycia nieruchomości na terenie gminy, na obszarze której położona jest jedna z nieruchomości rolnych, która wejdzie w skład tworzonego gospodarstwa rodzinnego.
Jak jednak udowodnić „rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej”? Według wzoru wniosku nabywcy, przygotowanego przez ANR i zamieszczonego na jej stronie internetowej dokumentami potwierdzającymi, że nabywca daje rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej mogą być np.: oświadczenie nabywcy zawierające m.in. założenia do prowadzenia działalności rolniczej. Agencja sugeruje, iż wskazane byłoby dołączenie informacji o posiadanym doświadczeniu w prowadzeniu działalności rolniczej, opinii/akceptacji ODR w powyższym zakresie czy opinii organizacji społeczno-zawodowej rolników, w tym izby rolniczej.
Według wspomnianego wzoru wniosku nabywcy, przyszły nabywca powinien przedstawić także dane z ewidencji gruntów i budynków dotyczące oznaczenia zbywanej nieruchomości (np. wypis z rejestru gruntów),numer księgi wieczystej, lub odpis z księgi wieczystej lub inny tytuł potwierdzający prawo własności do nieruchomości. Wymaga się też aktualnego zaświadczenia o przeznaczeniu nieruchomości w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Zgoda na wniosek zbywcy
Gdy ziemię chcą nabyć osoby, które nie są rolnikami i nie tworzą gospodarstwa rodzinnego, według UKUR możliwa jest tutaj także zgoda ANR. Wydaje się ją na wniosek zbywcy, jeżeli:
- wykaże on, że nie było możliwości nabycia nieruchomości rolnej przez podmioty uprawnione,
- nabywca daje rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej,
- w wyniku nabycia nie dojdzie do nadmiernej koncentracji gruntów rolnych.
Według wzoru wniosku przewidzianego dla zbywcy wykazanie, że nie było możliwości nabycia nieruchomości przez uprawnione podmioty (rolnika indywidualnego czy inne), następuje poprzez oświadczenie zbywcy w powyższym zakresie oraz w oparciu o inne dokumenty, np. potwierdzenie wywieszenia ogłoszenia o sprzedaży w izbie rolniczej, ODR, gminie, prasie, Internecie itp.
Co istotne w przypadku niewyrażenia zgody, ANR na pisemne żądanie zbywcy złożone w terminie miesiąca od dnia, w którym decyzja o niewyrażeniu zgody stała się ostateczna, jest obowiązana do złożenia oświadczenia o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej. Powinna ona odpowiadać jej wartości rynkowej określonej przez Agencję przy zastosowaniu sposobów ustalania wartości nieruchomości przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami ANR w terminie miesiąca od otrzymania żądania zbywcy powiadamia go o wysokości tej równowartości. Z kolei zbywca w terminie miesiąca od otrzymania powiadomienia, może:
- wystąpić do sądu o ustalenie równowartości pieniężnej wartości rynkowej nieruchomości rolnej nabywanej przez Agencję albo
- złożyć pisemne oświadczenie o cofnięciu żądania nabycia tej nieruchomości przez Agencję.
W drugim z wymienionych powyżej przypadków, Agencji przysługuje roszczenie o zwrot poniesionych przez nią kosztów ustalenia tej równowartości.
dr hab. Anta Suchoń
