Czynnikiem, który często zniechęca ludzi do szukania sprawiedliwości na drodze sądowej, jakie musi ponieść przynajmniej na początku osoba wszczynająca proces są koszty postępowania.
Warto więc wiedzieć, że można ubiegać się o zwolnienie z kosztów sądowych ze względu na trudną sytuację materialną. Podstawę wniosku o zwolnienie regulują przepisy art. 102 oraz 103 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Zwolnienie od kosztów może uzyskać osoba, która wykaże, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów, sporządzone według ustalonego wzoru. Formularze oświadczenia są dostępne w siedzibach sądów, a także na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
O istnieniu przesłanek zwolnienia od kosztów sądowych decyduje nie tylko wysokość zarobków (dochodów) wnioskodawcy oraz rozmiar usprawiedliwionych potrzeb jego rodziny, lecz także jego ogólny stan majątkowy. Posiadanie majątku, w tym nieruchomości, nie jest przesłanką odmowy zwolnienia z kosztów. Jeżeli np. majątek ten nie przynosi dochodów, jest obciążony, nie jest możliwe zaciągnięcie kredytu hipotecznego lub pod zastaw.
Na przykład fakt, że ktoś jest właścicielem niedużego domu jednorodzinnego, nie świadczy jeszcze o tym, że posiadający go jest w stanie ponieść koszty procesu bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i swojej rodziny. Zarówno sprzedaż, jak i obciążenie takiego domu w celu zdobycia środków na koszty procesu stanowiłyby bowiem pozbawienie mieszkania.
Ocena wiarygodności złożonego oświadczenia należy do sądu. Sąd lub referendarz sądowy mogą zażądać dodatkowych wyjaśnień pisemnych lub ustnych. Za złożenie fałszywego oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania grozi kara porządkowa w postaci grzywny w wysokości do 1000 zł. Na postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięciu takiego zwolnienia przysługuje zażalenie.
