Hiszpańskie Ministerstwo Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności oficjalnie potwierdziło wykrycie dwóch ognisk afrykańskiego pomoru świń u dzików na terenie Katalonii. To pierwsze potwierdzone ogniska tej choroby w Hiszpanii od listopada 1994 roku, co natychmiast postawiło sektor trzody chlewnej oraz służby weterynaryjne w stan najwyższej gotowości.
Martwe dziki, oddalone od siebie o około 1 km, znaleziono 26 listopada w okolicach Bellaterry, niedaleko kampusu Uniwersytetu Autonomicznego w Barcelonie. Próbki pobrane z padłych zwierząt trafiły do Centralnego Laboratorium Weterynaryjnego w Algete w Madrycie, które potwierdziło obecność wirusa ASF. Informacja została następnie przekazana do Komisji Europejskiej i Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (WOAH).
Natychmiastowa mobilizacja służb i maksymalne środki ostrożności
W odpowiedzi na wykrycie ognisk Ministerstwo zwołało Komitet Sieci Weterynaryjnych Alertów Zdrowotnych (RASVE). W spotkaniu wzięły udział oficjalne służby weterynaryjne wszystkich wspólnot autonomicznych oraz przedstawiciele sektora trzody chlewnej. Celem było omówienie sytuacji, ustalenie zakresu strefy zakażonej i wprowadzenie natychmiastowych działań zapobiegawczych. Władze Katalonii – zgodnie z obowiązującymi procedurami – uruchomiły instrukcję zwalczania ASF, która obejmuje:
- wyznaczenie obszaru zakażonego,
- zakaz polowań, aby zapobiec przemieszczaniu się dzików,
- usuwanie zwłok dzików pod kontrolą urzędową,
- ograniczenie działalności w lasach i terenach zielonych,
- kontrole i wzmocnienie bioasekuracji w gospodarstwach,
- oficjalne wizyty służb w fermach trzody chlewnej,
- wzmocnienie nadzoru biernego i aktywnego.
Jednocześnie rozpoczęto dochodzenie epidemiologiczne mające ustalić, jak wirus mógł dostać się na teren Katalonii i jakie są potencjalne źródła zakażenia.
Hiszpania już raz wygrała z ASF – lekcje sprzed 30 lat
Hiszpania ma już doświadczenia w walce z ASF, ponieważ choroba była obecna na jej terytorium. Wirus przedostał się tam z Portugalii w 1960 roku, prawdopodobnie wraz z transportem dziczyzny. Walka z ASF trwała aż 34 lata. Wówczas jednak Hiszpanie nie mieli do czynienia z problemem zwalczania ASF u dzików i usuwania choroby ze środowiska. Ogniska dotyczyły bowiem stad świń.
Przez pierwsze dwie dekady choroba była praktycznie poza kontrolą – brakowało pieniędzy, narzędzi i systemu nadzoru. Rolnicy nie zgłaszali przypadków zachorowań, gdyż otrzymywali zaledwie 50% wartości świń w ramach rekompensaty. Sytuacja zmieniła się dopiero wtedy, gdy rząd uruchomił system rekompensat w wysokości 125% wartości rynkowej zwierząt. Ponadto decyzje o w wypłacie odszkodowań były rozpatrywane bardzo szybko, a pieniądze wypłacane natychmiastowo po przyznaniu rekompensaty. Oczywiście warunkiem było spełnianie wymogów bioasekuracji. To skłoniło rolników do zgłaszania przypadków choroby – liczba zgłoszeń wzrosła z około 20 rocznie do ponad 2000–2500.
Kluczową rolę odegrały powołane oddolnie przez rolników grupy ochrony sanitarnej (ADS). Na ich czele stali lekarze weterynarii, ale powołani przez rolników, a celem było dotarcie do jak największej liczby producentów trzody chlewnej i nakłonienie ich do przyłączenia się do grupy ochrony oraz wprowadzenie działań bioasekuracyjnych. Środki kontroli w produkcji fermowej były łatwe do zastosowania i szybko zaczęły dawać efekty. Grupy były finansowane przez rząd, ale też przez samych hodowców i kontrolowały sytuację lokalnie:
- wymuszały przestrzeganie zasad bioasekuracji,
- uczestniczyły w programach edukacyjnych,
- nadzorowały przestrzeganie zaleceń weterynaryjnych,
- identyfikowały gospodarstwa, które nie stosują ochrony.
W efekcie w 1989 roku 75% terytorium Hiszpanii było wolne od ASF, a w 1995 roku kraj uzyskał oficjalny status wolnego od tej choroby. Dziś, po ponad 30 latach, historia zatacza koło – jednak tym razem sytuacja jest o wiele trudniejsza, bo ASF dotyczy populacji dzików.
Dlaczego ASF w Hiszpanii to problem całej Europy?
Hiszpania jest obecnie największym producentem trzody chlewnej w UE, czwartym największym producentem wieprzowiny na świecie i jednym z głównych eksporterów mięsa i produktów wieprzowych. Przedostanie się ASF do populacji świń w gospodarstwach oznaczałoby natychmiastowe wstrzymanie eksportu na rynki trzecie, czyli poza Unię Europejską. To z kolei mogłoby spowodować masowy napływ wieprzowiny na rynek wewnętrzny UE i gwałtowne załamanie cen, które już teraz są dramatycznie niskie.
Jak podkreślają eksperci, ewentualne wprowadzenie wirusa do stad świń w Hiszpanii mogłoby doprowadzić do największego kryzysu cenowego na europejskim rynku wieprzowiny od dekad.
ASF w UE – 13 krajów walczy z wirusem
Od momentu, gdy wirus ASF przedostał się z Rosji do krajów bałtyckich i Polski w 2014 roku, choroba obecna jest już w trzynastu państwach UE. Epidemia obejmuje między innymi Włochy, Niemcy, Polskę, Estonię, Łotwę, Litwę, Słowację, Węgry, Grecję, Rumunię, Bułgarię i Chorwację. W wielu z nich ASF dotyka zarówno populację dzików, jak i gospodarstwa utrzymujące trzodę chlewną. Przykłady Belgii, Czech czy Szwecji pokazują jednak, że przy bardzo surowych działaniach chorobę można zwalczyć. W każdym z tych przypadków kluczem była szybka reakcja, przestrzeganie rygorystycznych zasad oraz całkowite odcięcie terenów zakażonych. Podobny scenariusz czeka teraz Hiszpanię.
Dominika Stancelewska
