Wielu rolników nie zwalcza skrzypionek w ogóle, bo nie ma z nimi problemu. Lokalnie jednak te szkodniki potrafią uszkodzić wszystkie rośliny i w kilka dni zeskrobać miękisz z całych liści. W rozwoju skrzypionek bardzo pomaga uprawa w gospodarstwie lub najbliższej okolicy wszystkich gatunków zbóż ozimych i jarych. To znacznie ułatwia im znalezienie najlepszego pokarmu do żeru regeneracyjnego chrząszczy i potem dogodnych miejsc składania jaj przez samice.
Jedno pokolenie w roku
Chrząszcze skrzypionek zimują w ściółce, darni lub między korzeniami. Według biologii tych szkodników opracowanej w Instytucie Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, chrząszcze skrzypionki zbożowej (Oulema melanopus) i skrzypionki błękitek (Oulema gallaeciana) pojawiają się wiosną na roślinach żywicielskich (głównie jęczmień, pszenica, pszenżyto i owies, rzadziej plantacje żyta), gdy temperatura powietrza przez 2–3 dni przekracza około 10°C.
Żerowanie chrząszczy skrzypionek (żer uzupełniający) w sprzyjających warunkach rozpoczyna się w II dekadzie kwietnia, po czym po kopulacji samice składają jaja (trwa to od połowy maja do połowy czerwca). Jaja długości około 1 mm, koloru miodowożółtego składane są na górnej stronie blaszki liściowej zbóż wzdłuż nerwów pojedynczo lub po kilka w jednym rzędzie.
Po upływie około dwóch tygodni z jaj wylęgają się larwy (są brunatnożółte z kulistą czarną głową, a całe ich ciało pokryte jest lepkim śluzem i kałem), które wyjadają tkankę miękiszową wzdłuż nerwów liścia.
Kolejnym etapem rozwoju jest stadium poczwarki (skrzypionka zbożowa przepoczwarcza się w glebie, a błękitek na roślinach), które trwa około 12 dni. Po przepoczwarczeniu chrząszcze skrzypionek żerują jeszcze przez jakiś czas na trawach i samosiewach, po czym kryją się na zimowanie. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie.
Uszkodzenia
Szkodliwość chrząszczy skrzypionek żerujących na liściach zbóż polega na niszczeniu tkanki miękiszowej liści, w wyniku czego powstają wyraźne, podłużne otwory wzdłuż nerwów w różnych partiach liścia. Szkody wyrządzane przez chrząszcze nie mają znaczenia gospodarczego.
Stadium szkodliwym o znaczeniu gospodarczym są larwy, które niszczą górną epidermę (skórkę) liścia i tkankę miękiszową, natomiast skórka dolna pozostaje nieuszkodzona. Po pewnym czasie dolna skórka blaszki liściowej zasycha i bieleje. W wyniku żerowania skrzypionek liście zbóż zabrudzone są lepką substancją i kałem larw. Najgorsze jest to, że larwy powodują największe uszkodzenia na najważniejszych liściach – podflagowym i flagowym.
Naukowcy szacują, że jedna larwa skrzypionki może zniszczyć do 3,5 cm2 powierzchni liścia. Kilka larw na liściu jest w stanie zeskrobać cały miękisz. Biorąc pod uwagę fakt, że w sprzyjających warunkach jedna samica skrzypionki może złożyć nawet do 300 jaj zagrożenie jest olbrzymie.
Monitoring
Kiedy chrząszcze odbywają żer regeneracyjny i kopulują ze sobą, należy systematycznie dokonywać obserwacji. To może mieć miejsce już za kilka dni. Stwierdzenie 10–15 chrząszczy na 1m2 w uprawach pszenicy ozimej daje podstawę do przewidywania większej liczebności larw na obserwowanej plantacji.
Powtórną lustrację należy przeprowadzić w czasie wylęgu larw. Powinna ona dać odpowiedź co do lokalizacji miejsca masowego ich wystąpienia i szacunkowej liczebności. W tym celu należy w zależności od wielkości pola analizować od 100 do 150 źdźbeł w różnych punktach pola (po 10 źdźbeł wybranych losowo z każdego punktu).
Progi szkodliwości
Decyzję o potrzebie chemicznego zwalczania należy podejmować indywidualnie dla każdej plantacji, uwzględniając ekonomiczny próg szkodliwości. W przypadku skrzypionek wynosi on:
1–2 larwy na 1 źdźble pszenicy ozimej, pszenżyta ozimego i żyta,
1 larwa na 2–3 źdźbła jęczmienia ozimego i jarego, pszenicy jarej, pszenżyta jarego i owsa.
Według zaleceń IOR-PIB w Poznaniu, zwalczanie skrzypionek przeprowadza się w okresie, kiedy na plantacjach zbóż następuje masowy wyląg larw z masowo składanych jaj i jednocześnie obserwowane są larwy obu gatunków wielkości około 4 mm z najwcześniej złożonych jaj. Oba stadia rozwojowe określają optymalny termin zwalczania skrzypionek.
Lokalnie straty olbrzymie
Na przestrzeni ostatnich lat chrząszcze i larwy skrzypionek uszkadzały w kraju przeciętnie od 7 do 9% źdźbeł pszenicy ozimej. Największe szkody (znacznie powyżej średniej, skrzypionki wyrządzają systematycznie w woj.: łódzkim, kujawsko-pomorskim, warmińsko-mazurskim, pomorskim, dolnośląskim i świętokrzyskim. Lokalnie olbrzymia szkodliwość skrzypionek występuje także w innych województwach. Na przestrzeni ostatnich kilku lat zdarzały się, ale trzeba zaznaczyć, że tylko lokalnie, niezwykle duże szkody wyrządzane przez skrzypionki przekraczające nawet 90% uszkodzonych źdźbeł pszenicy.
Pierwsze jaja złożone
Wkrótce rozpocznie się prawdopodobnie masowy żer uzupełniający chrząszczy skrzypionek. Wśród komunikatów sygnalizacji agrofagów prowadzonych przez IOR-PIB w Poznaniu w dniu 23 kwietnia br. znalazłem trzy informacje o pierwszych obserwacjach skrzypionek:
W jednostce w Toruniu w dniu 22 kwietnia obserwowano początek składania jaj przez skrzypionkę. Na sto analizowanych roślin pszenicy stwierdzano średnio obecność 5 złożonych jaj.
W jednostce w Boguchwale początek składania jaj obserwowano 17 kwietnia br. Na 100 zagarnięć czerpakiem entomologicznym odłowiono w tym dniu 32 chrząszcze skrzypionki, a na 100 analizowanych roślinach stwierdzono 2 złożone jaja.
W jednostce w Baborówku natomiast w dniu 18 kwietnia br. obserwowano nalot pierwszych chrząszczy skrzypionek udających się na żer regeneracyjny.
Zwalczać i nie szkodzić
W zwalczaniu szkodników roślin ważnym zagadnieniem jest poszanowanie środowiska i ochrona sprzymierzeńców rolnika – naturalnych wrogów szkodników. To ważne również przy zwalczaniu skrzypionek. Dlatego nie należy podejmować zabiegów, jeżeli pojawienie się szkodnika nie jest liczne i towarzyszy mu pojawienie się gatunków pożytecznych.
Zawsze przed decyzją o zabiegu chemicznym warto uwzględnić ograniczenie powierzchni zabiegu do zabiegów brzegowych lub punktowych, jeżeli szkodnik nie występuje na całej plantacji. Zalecane jest stosowanie mieszanin środków ochrony roślin i nawozów płynnych (przebadanych połączeń), co ogranicza liczbę wjazdów na pole i zmniejsza mechaniczne uszkadzanie roślin. Trzeba chronić gatunki pożyteczne poprzez unikanie stosowania insektycydów o szerokim spektrum działania i zastępować je środkami selektywnymi.
Należy też prawidłowo dobierać termin zabiegu tak, aby nie powodować wysokiej śmiertelności owadów. Jeżeli nie mamy innego wyjścia i konieczny jest oprysk – bardzo ważne jest dokładne zapoznanie się z treścią etykiety-instrukcji stosowania dołączonej do każdego środka ochrony roślin i przestrzeganie informacji w niej zawartych. Okres prewencji dla pszczół jest informacją o oddziaływaniu środka także na inne owady pożyteczne.
Marek KALINOWSKI
Zbożowa
Chrząszcze skrzypionki zbożowej mają zielonkawe lub niebieskawe pokrywy skrzydeł o metalicznym połysku. Przedplecze i nogi mają czerwone (czerwonordzawe). Stopy i 11-członowe czułki są czarne. Długość ciała wynosi 4–5 mm. Przepoczwarczenie larw skrzypionki zbożowej odbywa się w glebie w kokonach na głębokości do 5 cm.
Błękitek
Chrząszcze skrzypionki błękitek są nieco mniejsze – długość ich ciała wynosi 3,5–4 mm. Pokrywy skrzydeł są ciemnoniebieskie (granatowe) z metalicznym połyskiem. Przedplecze i nogi są czarne. Larwy skrzypionki błękitek przepoczwarczają się na roślinach w piankowych kokonach. Kokony spotyka się na górnej powierzchni liści, w pochwach liściowych i kłosach (rzadziej także na źdźbłach poniżej liścia flagowego i na dokłosiach).
