To dość późno w porównaniu do ub.r. Wyjątkowo chłodny maj bardzo spowolnił rozwój tego głównego szkodnika kukurydzy, ale prognozy zapowiadają ocieplenie, które z pewnością omacnica wykorzysta.
Monitoring omacnicy prosowianki - już na niego pora
Warto przypomnieć, że w ub.r. pierwsze potwierdzone zgłoszenie pojawu osobnika dorosłego w pułapce świetlnej miało miejsce już 22 maja w Skrzelewie (woj. mazowieckie). Tak wczesny nalot osobników dorosłych szkodnika nigdy wcześniej w Polsce nie był notowany. Ale rok temu w momencie odłowu omacnicy kukurydza była w fazie 6 liści. Biorąc pod uwagę bieżący sezon i ten pierwszy komunikat, czas najwyższy zacząć monitoring omacnicy. Producenci kukurydzy ziarnowej, w której szkodnik jest wielkim problemem, są do tego przygotowani. Systematyczne obserwacje zagrożenia są podstawą skutecznego ograniczania niezależnie od preferowanej metody.
Zobacz też: Kukurydza ma mechanizm samoobrony przed omacnicą. Jak działa w praktyce?
Omacnica prosowianka - w jaki sposób uszkadza rośliny?
Omacnica prosowianka to najgroźniejszy szkodnik kukurydzy w Polsce. Uszkadza wszystkie podgatunki tej rośliny, a w szczególności kukurydzę słodką (cukrową), koński ząb i szklistą. Jest to jedyny szkodnik tej rośliny, który uszkadza niemal wszystkie nadziemne części roślin. Najgroźniejsze jest bezpośrednie wyjadanie ziarna z kolb, podgryzanie kolb u nasady, a także żerowanie w łodygach prowadzące do załomów łodyg powyżej i poniżej kolby. Żerowanie gąsienic jest ważnym czynnikiem sprzyjającym porażaniu roślin przez grzyby rodzaju Fusarium wywołujące fuzariozę kolb oraz zgniliznę korzeni i zgorzel podstawy łodygi.
W co odłowić omacnicę prosowiankę?
Do odłowu motyli można wykorzystywać różne pułapki feromonowe, jednakże eksperci rekomendują stosowanie pułapek świetlnych. Są bardziej precyzyjne i dodatkowo odławiają osobniki obojga płci. Monitoring jest niezbędny dla ustalenia optymalnego terminu aplikacji biopreparatów bądź środków chemicznych, tak w kukurydzy pastewnej, jak również w zasiewach kukurydzy cukrowej.
Najłatwiejsze w użyciu są pułapki feromonowe (typu delta, pułapki kominowe i inne mniej znane typy). Należy je wystawiać przed nalotem szkodnika, a nie wtedy, kiedy nalot już występuje. Pułapki do odławiania omacnicy prosowianki w kukurydzy ustawiamy w pasie brzeżnym kukurydzy, a nie w łanie. Pułapka musi być ustawiona z dala od sztucznych źródeł światła i źródeł silnych zapachów (obornika, nawozów sztucznych itd.). W trakcie wykładania pułapki feromonowej nie można dotykać gołą ręką dyspensera feromonowego, bo po dotknięciu go dłonią i naniesieniu zapachu ludzkiego może on całkowicie utracić zdolność odłowu szkodników. Ważne jest, aby kupować tylko pułapki z naniesioną aktualną, tegoroczną datą produkcji (pułapka z poprzedniego sezonu nie będzie skuteczna). Mimo że producenci pułapek zalecają wymieniać dyspensery co 14 dni, to naukowcy zalecają ich wymianę co 7 dni. Pułapki feromonowe powinny być ustawiane zgodnie z dołączoną instrukcją. Oferta tego typu produktów rozwija się, ale trzeba mieć świadomość, że dostępne w Polsce feromony umożliwiają odławianie samców omacnicy, a tak naprawdę o szkodliwości decyduje populacja samic.
Obok pułapek feromonowych do odławiania omacnicy można stosować też wspomniane i rekomendowane pułapki świetlne stacjonarne (potrzebny dostęp do sieci elektrycznej) i mobilne z zasilaniem akumulatorowym. Nad dostępnymi w Polsce pułapkami feromonowymi mają przewagę, bo odławiają samce i samice. Naukowcy prowadzą też obserwacje wyprzedzające naloty omacnicy na plantacje kukurydzy. Są to tzw. izolatory entomologiczne, do których wrzuca się resztki łodyg kukurydzy z zimującymi gąsienicami, obserwuje się przepoczwarczenie i pierwsze wyloty motyli. I właśnie w takiej pułapce odłowiono 10 czerwca br. pierwszego motyla.
Przeczytaj również: Kukurydza ma to w genach: na pewnym etapie rozwoju sama się obroni przed szkodnikami
To o omacnicy trzeba wiedzieć
Więcej szczegółów z biologii rozwoju szkodnika przedstawimy w kolejnych artykułach. Jest jednak kilka najistotniejszych faktów i praktycznych wskazówek, które uczynią monitoring szkodnika łatwiejszym i bardziej precyzyjnym. O to kilka najważniejszych:
- W lata suche i upalne lot motyli jest krótki, ale intensywny, natomiast w lata zimne i deszczowe – długi i nieregularny.
- Próg termiczny do prawidłowego rozwoju jaj omacnicy to minimum 15°C. W zależności od warunków środowiska wylęg gąsienic rozpoczyna się po 3–12 dniach od momentu złożenia jaj (zwykle po 4–7 dniach).
- Na podstawie badań prowadzonych z wykorzystaniem pułapek świetlnych stwierdzono, że loty motyli rozpoczynają się około 20:00–21:00, a kończą mniej więcej o 1:00–2:00 w nocy.
- Największa liczba motyli omacnicy prosowianki znajduje się w kukurydzy zwykle pomiędzy 22:00 a 23:00, a zatem do poprawnego monitoringu szkodnika wystarczające jest kilkugodzinne działanie pułapek świetlnych – najlepiej od 21:00 do 1:00.
- Dla celów monitoringu pod kątem ustalenia terminu biologicznego i chemicznego zwalczania omacnicy prosowianki wystarczające jest załączanie pułapki świetlnej 1–3 razy w tygodniu od początku czerwca do trzeciej dekady lipca. Im częściej pułapka jest włączana, tym lepszy jest podgląd lotu szkodnika.
- Obok monitoringu omacnicy prosowianki za pomocą pułapek świetlnych lub feromonowych warto prowadzić bezpośrednie obserwacje roślin na obecność jaj, a potem wylęgających się gąsienic. Rośliny i liście ze znalezionymi złożami jaj warto oznaczyć np. wstążką i wracać w to miejsce, by precyzyjnie ocenić zbliżający się wylęg larw.
- Zwiększona liczba wylęgów szkodnika następuje zwykle pod koniec pierwszej dekady lipca i trwa do połowy trzeciej dekady tego miesiąca. Zwykle pod koniec drugiej bądź na początku trzeciej dekady lipca, odnotowuje się maksimum wylęgów.
Biologicznie i chemicznie preparaty do zwalczania omacnicy prosowianki
Do biologicznego zwalczania jaj szkodnika można wykorzystać biopreparaty zawierające kruszynka (Trichogramma ssp.). Zwykle wykonuje się 2 introdukcje w kukurydzy pastewnej, a w kukurydzy cukrowej w zależności od stopnia zagrożenia nawet do 3–4. Okresową kolonizację pól kukurydzy z wykorzystaniem kruszynka rozpoczyna się z chwilą wykrycia pierwszych osobników omacnicy w uprawach (najlepiej samic). Drugie wyłożenie najczęściej przypada 7–10 dni po pierwszym, a trzecie i czwarte zwykle po kolejnych 7 dniach.
W uprawach kukurydzy słodkiej do zwalczania wylęgających się gąsienic można stosować zarejestrowany biopreparat mikrobiologiczny oparty o bakterię owadobójczą Bacillus thuringiensis ssp. kurstaki. Aplikuje się je nalistnie w czasie licznego i masowego wylęgu szkodnika. W zasiewach kukurydzy cukrowej obok ochrony biologicznej można stosować także zarejestrowane dla niej insektycydy, które w 2024 roku opierają się o następujące substancje czynne: chlorantraniliprol, lambda-cyhalotryna, spinosad oraz deltametryna + flupyradifuron.
W uprawach kukurydzy zwyczajnej nie ma zarejestrowanych środków mikrobiologicznych do ograniczania gąsienic omacnicy prosowianki. Do redukcji ich populacji używa się zatem tylko preparatów chemicznych opartych na następujących substancjach czynnych: lambda-cyhalotryna, chlorantraniliprol, acetamipryd, acetamipryd + lambda-cyhalotryna, tebufenozyd oraz deltametryna + flupyradifuron. W zależności od zagrożenia, wskazane są zwykle 1–2 zabiegi ochronne przeciwko gąsienicom szkodnika. Przy dwóch zabiegach należy rotować substancję czynną z innej grupy chemicznej.
Marek Kalinowski
