Len oleisty – czy jest to opłacalna uprawa?

Pozytywne działanie siemienia lnianego jest znane polskim rolnikom od wielu pokoleń na przywracanie zdrowia cieląt i prosiąt. Poza tym przyspiesza gojenie ran kłutych u zwierząt poprzez przykładanie okładów ze zmielonych i rozgrzanych nasion lub lnianych bandaży. Podobne prozdrowotne działania ma siemię lniane u ludzi. Wspomniane właściwości wynikają ze składu chemicznego nasion, które zawierają ok. 43% tłuszczu, 23% białka, 22% węglowodanów, 8% włóknika i 3% popiołu. Na szczególną uwagę zasługują kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 i omega-6, aminokwasy egzogenne, śluzy i związki zwane lignanami.

Siemię lniane, len mielony – działanie prozdrowotne u ludzi

Substancje śluzowe siemienia lnianego działają u ludzi osłaniająco i przeciwzapalnie w chorobach przewodu pokarmowego, wrzodach żołądka i dwunastnicy. Siemię lniane reguluje trawienie i poprawia przemianę materii. Lignany roślinne występujące w nasionach lnu mogą być w organizmie człowieka przetwarzane w lignany pochodzenia zwierzęcego. Niedobór tych substancji jest związany z powstawaniem i rozwojem wielu typów nowotworów. Zatem, siemię lniane zaleca się jako źródło lignanów w diecie przeciwnowotworowej, które w warunkach zwiększającej ostatnio zachorowalności na wspomnianą chorobę ma ogromne znaczenie prozdrowotne. Odtłuszczone nasiona lnu jako suplement diety, produkowane i rozprowadzane są przez Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu pod nazwą Len Mielony. Poza tym, dostępny jest także olej lniany, znany jako bardzo dobry produkt spożywczy. 

A pozostająca z tłoczenia oleju na zimno śruta poekstrakcyjna jest doskonałym dodatkiem wysokobiałkowym (36%) do produkcji paszy treściwej – mlekozastępczej dla młodych cieląt, bowiem skład aminokwasów tej śruty jest zbliżony do udziału aminokwasów występujących w mleku krowim. 

Jak przygotować stanowisko pod uprawę lnu oleistego?

Len oleisty może być uprawiany na terenie całego kraju. Z uwagi na dobrze rozwinięty system korzeniowy wnikający do gleby, może pobierać składniki pokarmowe i wodę z głębszych warstw i dlatego lepiej znosi susze glebowe od lnu włóknistego. Do uprawy lnu oleistego przydatne są przede wszystkim gleby kompleksu pszennego i żytniego bardzo dobrego (kl. III–IV). Gleby lekkie zalegające na piasku oraz bardzo ciężkie, zlewne i podmokłe nie nadają się pod uprawę tej rośliny. 

Dobrym przedplonem dla lnu oleistego są rośliny okopowe, strączkowe a nawet dobrze plonujące zboża. Jednak ze względów fitosanitarnych nie powinno się uprawiać lnu na tym samym polu częściej niż co 5–6 lat. Przed wyborem pola pod uprawę lnu oleistego trzeba pobrać próby gleby i przesłać je do stacji chemiczno-rolniczej dla oznaczenia odczynu gleby, zawartości składników pokarmowych, a przede wszystkim metali ciężkich, takich jak kadm, miedź, ołów i inne. Szczególnie na glebach kwaśnych mogą występować nadmierne ilości metali ciężkich. Wówczas należy zrezygnować z uprawy lnu oleistego na tym polu, a glebę dobrze zwapnować i przeznaczyć pod uprawę roślin nieżywnościowych. 

Jeżeli z powyższych powodów gleba nadaje się pod uprawę lnu oleistego, wówczas uprawę mechaniczną rozpoczynamy w zależności od przedplonu, orką przedzimową na średnią głębokość (30 cm). Wiosną tylko włóka i brony a na glebach zlewnych, kultywator lub inne aktywne narzędzie spulchniające, aby zatrzymać maksymalną ilość wody w glebie. Bezpośrednio przed siewem nasion trzeba zastosować nawożenie mineralne. W zależności od zasobności gleby w składniki pokarmowe, należy zastosować następujące ilości w kg/ha: 40–60 N, 30–50 P2O5, 60–80 K2O i 15 MgO. Wskazane jest nawożenie mikroelementami, jeżeli analizy gleb wykazały ich niedobór, na przykład boru, siarki itp. 

Uprawa lnu oleistego - odmiany, siew, zbiór 

Obecnie na rynku nasiennym znajdują się następujące odmiany lnu oleistego: Szafir, Oliwin, Jantarol i Bukoz. Ostatnia odmiana wyróżnia się od pozostałych większą odpornością na choroby typu Fusariumoraz wysoką wydajnością nasion z ha. Wyniki plonowania wymienionych odmian lnu oleistego uzyskane w latach 2007–2009 w doświadczeniach COBORU przedstawione są w załączonej tabeli.

Optymalnym terminem siewu lnu oleistego jest praktycznie koniec siewu zbóż jarych tj. ok. 25 kwietnia. Bowiem zbyt wczesny siew może narazić rośliny na szkody wyrządzone przez późnowiosenne przymrozki. Ilość wysiewu nasion zależy od siły i energii kiełkowania oraz masy 1000 nasion. Wynosi od 50–60 kg/ha uprzednio zaprawionego materiału siewnego, wysiewanego w rozstawie rzędów 15–20 cm.

Bezpośrednio przed siewem nasion należy zastosować herbicyd np. Triflurotex 480 EC w ilości 2 l/ha rozpuszczony w 300 l/ha wody w celu zwalczenia chwastów pojawiających się na plantacji lnu oleistego. Zbioru dokonuje się w okresie pełnej dojrzałości nasion i przy brązowym zabarwieniu torebek, kombajnem zbożowym z przystosowanym przyrządem tnącym do koszenia roślin włóknistych. Z uwagi na wykorzystywanie nasion dla celów spożywczych lub paszowych, nie należy przed siewem stosować desykacji. 

Po zbiorze nasiona trzeba oczyścić z plew i dosuszyć zimnym powietrzem do wilgotności 8–10%. W takim stanie można je przechowywać przez dłuższy okres, oczywiście w pomieszczeniu suchym i przewiewnym. Trzeba dodać, że nasiona lnu oleistego zawierają wysoką zawartość białka i dlatego są bardzo podatne na inwazje patogenów, które przy dużej wilgotności (>10%) wpływają na obniżenie siły kiełkowania, co ma istotne znaczenie w nasionach przeznaczanych na materiał siewny. 

• Len oleisty Bukoz
  

Len oleisty kontra jęczmień jary – co się bardziej opłaca rolnikowi?

Siłą napędową do zwiększania uprawy lnu oleistego są korzystne dla plantatora warunki ekonomiczne w porównaniu np. z jęczmieniem jarym uprawianym na paszę. Przyjmując wolnorynkową cenę nasion lnu oleistego do produkcji oleju w wysokości 3 zł/kg przy plonie ok. 20 dt/ha uzyskuje się 6 tys. zł/ha przychodu. Do tego trzeba dodać wartość słomy, która przy plonie 40 dt/ha po 15 zł/dt wynosi 600 zł/ha. Zatem łączny przychód z nasion i słomy wynosi 6600 zł/ha.

Słoma może być wykorzystywana do pozyskiwania włókna przeznaczanego na wyroby pozawłókiennicze lub w ostateczności jako surowiec na opał w formie pelletów lub brykietów. Przyjmując koszty uprawy 1 ha lnu oleistego w wysokości 3800 zł/ha, producent może uzyskać dochód w wysokości 2800 zł/ha nie licząc dopłat unijnych i krajowych.

Natomiast w uprawie jęczmienia jarego na paszę przy plonie 60 dt/ha ziarna po 65 zł/dt oraz 50 dt/ha słomy po 12 zł/dt, łączny przychód wynosi 3900 zł/ha. Zakładając koszty uprawy 1 ha jęczmienia jarego w wysokości 3600 zł/ha plantator uzyskuje dochód wartości 900 zł/ha. Zatem można stwierdzić, na podstawie uproszczonego rachunku, że aktualnie dochód z uprawy lnu oleistego może być 3-krotnie wyższy od dochodu jęczmienia jarego na paszę.

Trzeba nadmienić, że istnieją jeszcze inne możliwości łatwego zwiększenia dochodu z uprawy lnu oleistego na drodze pozyskiwania we własnym gospodarstwie oleju lnianego (co nie jest czynnością skomplikowaną) i jego sprzedaży a pozostawienie tylko śruty poekstrakcyjnej na paszę. Do powyższego dochodu trzeba jeszcze dodać wartość prozdrowotną siemienia lnianego oraz oleju lnianego, którą trudno wycenić w pieniądzu. Dlatego potrzeba powiększania uprawy lnu oleistego zasługuje na większe wsparcie finansowe do 1 ha od nasion roślin strączkowych.  

 

Henryk Burczyk (IWNiRZ – Poznań)