Ochrona bioróżnorodności, czyli Smart Villages w rolnictwie

Niewłaściwe i nadmierne stosowanie nawozów mineralnych czy środków ochrony roślin może prowadzić do zaniku naturalnej flory i fauny, zanieczyszczenia wód, czy wpływać na mikroklimat. Jednocześnie ograniczenia w stosowaniu ww. środków do produkcji, skutkują obniżeniem plonów oraz niższą wydajnością plonów z hektara. Dlatego istotne jest podejmowanie działań w celu poszukiwania rozwiązań, które pozwolą ograniczyć negatywny wpływ rolnictwa na środowisko przy zapewnieniu optymalnych dochodów dla rolników.

Jak ograniczyć wpływ ŚOR i nawozów na środowisko i zachować dochody rolnikom?

W ramach konsorcjum siedmiu instytucji naukowych prowadzone są badania w zakresie projektu wdrożenia koncepcji Smart Villages (Inteligentne Wioski) w województwie mazowieckim. Realizacja projektu zaplanowana na lata 2021–2023 ma charakter badawczo-rozwojowy. Projekt jest finansowany przez samorząd województwa mazowieckiego.

Prace realizowane są przez ogólnopolskie konsorcjum naukowe, w skład którego wchodzą:

• Politechnika Warszawska (Wydział Geodezji i Kartografii) – Lider konsorcjum,
• Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB,
• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie – Centrum Cyfrowej Nauki i Technologii oraz Wydział Prawa i Administracji,
• SGGW w Warszawie, Instytut Geodezji i Kartografii – Centrum Teledetekcji,
• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach – PIB,
• Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Lotnictwa (Zakład Teledetekcji), we współpracy z Mazowieckim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Warszawie i Mazowieckim Parkiem Naukowo-Technologicznym – Parkiem Spółdzielczym.

Podstawowym celem projektu jest przeprowadzenie badań i analiz naukowych. Jednym z realizowanych ważnych aspektów jest opracowanie diagnozy stanu środowiska w województwie mazowieckim. Istotną kwestią dla rolnictwa jest odpowiednie przygotowanie i wskazanie możliwości wykorzystania danych, które rolnictwo samo generuje. W tym zakresie w ramach pierwszego zadania została dokonana identyfikacja obszarów gospodarowania, gdzie priorytetowe znaczenie ma ochrona walorów środowiskowych, krajobrazowych i różnorodności biologicznej. Sporządzono także analizę struktury użytków i systemów gospodarowania oraz ubytki ziemi użytkowanej rolniczo.

W woj. mazowieckim ubywa gruntów rolnych

Najnowsze dane Powszechnego Spisu Rolnego 2020 wskazują, że powierzchnia gruntów ogółem użytkowanych w gospodarstwach rolnych uległa zmniejszeniu. W porównaniu do 2010 roku była ona mniejsza o 587 tys. ha (o 3,5%).

W województwie mazowieckim udział gruntów zasianych w powierzchni gruntów ogółem kształtował się w granicach 50–60%. Trwałe użytki zielone stanowiły 26% użytków, natomiast powierzchnia gruntów ugorowanych wyniosła 28 tys. ha (ok. 1,4%).

Co istotne, systematycznie rośnie powierzchnia gruntów przeznaczanych na cele nierolnicze. W roku 2019 na cele nierolnicze w Polsce wyłączono 4349 ha gruntów rolnych, z czego na Mazowszu było to 7,7%. Główne kierunki przeznaczenia tych gruntów w województwie mazowieckim to osiedla 58%, tereny przemysłowe ok. 20% oraz tereny komunikacyjne ok. 3%. Pozostałe grunty były przeznaczane pod użytki kopalne czy zbiorniki wodne.

Spadła liczba gospodarstw ekologicznych na Mazowszu 

W zakresie systemów produkcji w roku 2020 w województwie mazowieckim 2179 gospodarstw prowadziło gospodarstwa systemem ekologicznym, przy czym należy wskazać, że liczba ta zmniejszała się. Na tendencje w zakresie rozwoju rolnictwa ekologicznego może wskazywać dotychczasowy przebieg w zakresie liczby i powierzchni gospodarstw ekologicznych, który wskazuje, że od 2014 roku obserwuje się systematyczny spadek gruntów użytkowanych systemem ekologicznym. Może to wskazywać, iż uzyskiwane środki w ramach dopłat, jak również ceny rynkowe nie rekompensują strat spowodowanych zmniejszeniem się plonów po przejściu na ekologiczne metody produkcji.

Przejście na rolnictwo zrównoważone i ekologiczne powinno odbywać się przy wsparciu rolników

W przypadku gospodarowania na obszarach chronionych producenci rolni dostrzegali wiele barier i niekorzystnych zjawisk, które utrudniają rozwój gospodarstw. Połowa badanych rolników, którzy odczuwali wpływ obszarów chronionych stwierdziła, iż obszary te generują wiele ograniczeń, w tym dochodowych.

Nie wszyscy rolnicy jednak byli zainteresowani problematyką ochrony środowiska. W polskich badaniach blisko 75% respondentów określiło swoje zainteresowanie tematem ochrony środowiska na niskim i zdecydowanie niskim poziomie. Chociaż 36% kierowników gospodarstw rolnych wyraziło chęć uczestnictwa w kursach, szkoleniach z zakresu podnoszenia wiedzy na temat problematyki środowiskowej i zarządzania środowiskowego.

Działania w zakresie ochrony środowiska są obecnie priorytetem w UE, o czym świadczy wdrażanie Europejskiego Zielonego Ładu. Stanowi to wyzwanie dla rolnictwa w zakresie wielu dostosowań do nowych wymogów ochrony środowiska i klimatu, co też łączy się z wieloma obawami wśród rolników.

Wydaje się jednak, iż przejście w większym stopniu na zrównoważone i ekologiczne rolnictwo jest koniecznością. Ważne przy tym jest, by było ono realizowane w sposób, w którym WPR zagwarantuje rolnikom wsparcie i zachęci do zmian.

Dr hab. Barbara Gołębiewska, prof. SGGW
Fot. Łukasz Łuniewski

Śródtytuły zostałty opracowanie przez redakcję Tygodnika Poradnika Rolniczego. 

Artykuł ukazał się w "Tygodniku Poradniku Rolniczym" nr 41/2021 na str. 28. 
Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.